موارد و مقدار مصرف:
الف) مقدار آزمایشی برای اولیگوری مشهود یا شک به ناکافی بودن عملکرد کلیه.
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: مقدار mg/kg 200 یا ۵/۱۲ گرم از محلول ۲۰ درصد طی ۵-۳ دقیقه تزریق وریدی می‌شود. اگر بیش از ۳-۲ ساعت، ۵۰-۳۰ میلی‌لیتر ادرار در هر ساعت دفع شود، پاسخ مناسب است. اگر بار اول پاسخ ناکافی بود، این دوز یک بار دیگر قابل تکرار است.
ب) درمان اولیگوری:
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: مقدار ۱۰۰-۵۰ گرم از محلول ۲۰ درصد ، طی مدت ۹۰ دقیقه تا چند ساعت، تزریق وریدی می‌شود.
پ) جلوگیری از اولیگوری و یا نارسایی حاد کلیوی:
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: مقدار ۱۰۰-۵۰ گرم از محلول ۲۰-۱۰ درصد دارو تزریق وریدی می شود. غلظت دقیق دارو برحسب میزان نیاز بیمار به مایعات تعیین می‌شود.
ت) ادم و آسیت:
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: مقدار ۱۰۰ گرم از محلول ۱۰ یا ۲۰ درصد ، طی ۶-۲ ساعت تزریق وریدی می‌شود.
ث) کاهش فشار داخل چشم یا فشار داخل جمجمه :
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: مقدار g/kg 2-5/1 از محلول ۲۰ درصد طی ۶۰-۳۰ دقیقه تزریق وریدی می‌شود.
کودکان ۱۲ ساله و کوچکتر: مقدار g/kg 2 یا g/m 260 وریدی به‌صورت محلول %۲۰ طی ۲ تا ۶ ساعت انفوزیون می‌شود.
ج) افزایش میزان دفع ادرار در موارد مسمومیت دارویی.
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: g 25 دوز سرشار تجویز و به دنبال آن انفوزیون می‌شود تا برونده ادراری ml/hr 500-100 و تعادل مثبت مایع (۱ تا ۲ لیتر) برقرار شود. در مسمومیت با باربیتوراتها، g/kg 5/0 و به دنبال آن انفوزیون محلول %۱۰ بکار می‌رود.
کودکان ۱۲ ساله و کوچکتر: g/kg 2 یا g/m 260 از محلول %۲۰ براساس نیاز تجویز می‌شود.
مکانیسم اثر:
اثر دیورتیک: مانیتول فشار اسموتیک مایع حاصل از فیلتراسیون گلومرولی را افزایش می‌دهد و بازجذب لوله‌ای آب و الکترولیتها را مهار می‌سازد و در نتیجه ، موجب افزایش دفع ادرار می‌شود. این اثر، دفع ادراری بعضی از داروها را نیز افزایش می‌دهد. از این اثر برای جلوگیری از اولیگوری یا نارسایی حاد کلیوی یا درمان این حالات هم استفاده می‌شود. همچنین، درمان با این دارو برای کاهش فشار داخل جمجمه‌ای یا فشار داخل چشم مؤثر است. زیرا مانیتول از طریق بالا بردن اسمولالیته پلاسما، انتقال آب به داخل مایعات خارج سلولی را افزایش می‌دهد.
تداخل دارویی:
مانیتول ممکن است دفع کلیوی لیتیم را افزایش و غلظتهای سرمی لیتیم را کاهش دهد.
مانیتول ممکن است سمیت ناشی از دیژیتال را افزایش دهد. سطح سرمی دیگوکسین باید پایش شود.
اثر بر آزمایشهای تشخیصی:
افزایش یا کاهش سطح کلسیم و پتاسیم.
فارماکوکینتیک:
جذب: به صورت وریدی تجویز می‌شود.
پخش: مانتیول در بخش خارج سلولی باقی می‌ماند. این دارو از سد خونی- مغزی عبور نمی‌کند.
متابولیسم: مقدار کمی از آن در کبد به گلیکوژن متابولیزه می‌شود.
دفع: مانیتول از گلومرولها عبور می‌کند. نیمه عمر این دارو در بزرگسالان دارای عملکرد طبیعی کلیه حدود ۱۰۰ دقیقه است.
موارد منع مصرف و احتیاط:
موارد منع مصرف: بیماران مبتلا به آنوری تثبیت شده که به مقدار آزمایشی پاسخ نمی‌دهند و بیماران مبتلا به احتقان شدید ریوی، ادم ریوی، نارسایی احتقانی شدید قلب یا از دست رفتن شدید آب بدن (به دلیل خطر افزایش بار دستگاه گردش خون )، ادم متابولیک، نارسایی پیشرونده کلیوی، خونریزی فعال داخل جمجمه مگر در موارد کرانیوتومی.
موارد احتیاط:
الف) قبل از مصرف مانیتول باید عملکرد طبیعی کلیه و میزان جریان ادرار با مقدار آزمایشی تعیین شود.
ب) وضعیت دستگاه قلبی- عروقی بیمار باید قبل از مصرف دارو و در طول درمان با آن ارزیابی شود.
پ) افزایش ناگهانی حجم مایعات خارج سلولی ممکن است موجب بروز نارسایی احتقانی قلب شود.
ت) برای درمان ادم مغزی، تجویز مانیتول به صورت بولوس و متناوب بهتر از روش انفوزیون مداوم است، زیرا در حالت دوم احتمال افزایش برگشتی فشار داخل جمجمه وجود خواهد داشت.
ث) در بارداری باید با احتیاط تجویز شود.
اشکال دارویی:
Injection, Solution: ۱۰%, ۲۰%
اطلاعات دیگر:
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: مدر اسموتیک.
طبقه‌بندی درمانی: مدر.
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده C
ملاحظات اختصاصی علاوه بر ملاحظات مربوط به مدرهای اسموتیک، رعایت موارد زیر نیز توصیه می‌شود:
۱- این دارو در بیماران مبتلا به اختلال کار کلیه باید با احتیاط فراوان تجویز شود. علائم حیاتی (از جمله CVP) هر یک ساعت و نیز مقدار مصرف مایعات و دفع آنها، وزن بیمار، عملکرد کلیه، تعادل مایعات و غلظتهای سدیم و پتاسیم سرم و ادرار هر روز باید پیگیری شود.
۲- برای دستیابی به حداکثر کاهش فشار در طول جراحی، باید دارو را ۵/۱-۱ ساعت قبل از جراحی به بیمار تجویز کرد.
۳- مانیتول باید به صورت تزریق وریدی و از طریق یک فیلتر in line، با مراقبت کامل از نظر جلوگیری از نشت دارو به بافتهای اطراف رگ، مصرف شود.
۴- از مصرف دارو همراه با خون تام خودداری شود، زیرا موجب به هم پیوستگی خونی می‌شود.
۵- محلول مانیتول در درجه حرارت کم معمولاً کریستالیزه می‌شود. محلولهای کریستالیزه شده را می‌توان در ظرف محتوی آب داغ قرار داد و برای حل شدن کریستالها به شدت تکان داد و قبل از مصرف، تا درجه حرارت بدن گرم کرد. محلولهای حاوی کریستالهای حل نشده نباید مصرف شوند.
۶- نباید بیش از یک لیتر مایع اضافه بر برونده ادراری روزانه تجویز شود.
نکات قابل توصیه به بیمار:
۱- حتی در صورت بروز تشنگی یا خشکی دهان ، همان مقدار تعیین شده مایعات توسط پزشک را بنوشید.
۲- به هنگام مصرف مقادیر اولیه دارو، وضعیت خود را به آهستگی تغییر دهید (بخصوص هنگام برخاستن از حالت خوابیده به ایستاده) تا از بروز سرگیجه، به علت افت فشار خون در حالت ایستاده، جلوگیری شود.
۳- در صورت بروز درد در قفسه سینه یا ساق پاها، تنگی نفس یا آپنه، فوراً به پزشک اطلاع دهید.
مصرف در سالمندان: بیماران سالخورده و ناتوان ممکن است به مراقبتهای شدید و مقادیر مصرف کمتر احتیاج داشته باشند. دفع بیش از حد ادرار موجب افزایش دهیدراسیون و در نتیجه کمی حجم و نیز کمی پتاسیم و سدیم خون می‌شود.
مصرف در کودکان: مقدار مصرف این دارو در کودکان کوچکتر از ۱۲ سال تعیین نشده است.
مصرف در شیردهی: بی‌ضرری مصرف مانیتول در شیردهی ثابت نشده است.
عوارض جانبی:
اعصاب مرکزی: افزایش واجهشی فشار داخل جمجمه ۱۲-۸ ساعت بعد از افزایش دفع ادرار ، سردرد، کانفیوژن، درد موضعی، تشنج، تب.
قلبی- عروقی: افزایش گذرا در حجم پلاسمایی طی انفوزیون که موجب افزایش بار گردش خون، نارسایی احتقانی قلب (CHF) یا ادم ریوی می‌شود، تاکیکاردی، درد شبه آنژین در قفسه سینه، افت فشار خون در حالت ایستاده، افزایش یا کاهش فشار خون، ترومبوفلبیت.
چشم – بینی: تاری دید، رینیت.
دستگاه گوارش: تشنگی، تهوع، استفراغ، اسهال، خشکی دهان.
ادراری- تناسلی: احتباس ادرار.
متابولیک: عدم تعادل مایعات و الکترولیتها، مسمومیت با آب، از دست رفتن آب.
پوست: کهیر، نکروز پوستی.
سایر عوارض: لرز.
توجه: در صورت کاهش مداوم دفع ادرار، افزایش فشار ورید مرکزی (CVP) یا بروز علائم دهیدراسیون بافتها یا افزایش بار دستگاه گردش خون، باید مصرف دارو قطع شود.
مسمومیت و درمان:
تظاهرات بالینی: افزایش دفع ادرار، از دست رفتن آب سلولی، کاهش فشار خون و کلاپس دستگاه قلبی- عروقی.
درمان: شامل قطع انفوزیون و درمان حمایتی می‌شود. همودیالیز موجب خارج شدن مانیتول از خون و کاهش اسمولالیته سرم می‌شود.
