موارد و مقدار مصرف :
توجه: موارد و مقدار مصرف این دارو ممکن است تغییر یابد. برای اطلاع از موارد و مقدار مصرف جدید، باید به منابع پزشکی مراجعه شود.
الف) کارسینوم پستان، سر، گردن، ریه و تخمدان؛ بیماری هوچکین؛ لوسمی لنفوسیتیک مزمن یا لوسمی میلوسیتیک و لنفوبلاستیک حاد؛ نوروبلاستوم؛ رتینوبلاستوم؛ لنفومهای بدخیم؛ میلوم مولتیپل؛ میکوزفونگوئید؛ سارکوم‌ها؛ اختلالات شدید روماتوئیدی؛ سندرم نفروتیک و گلومرولی (در کودکان)؛ سرکوب کننده ایمنی بعد از پیوند اعضای بدن.
بزرگسالان: از راه خوراکی یا تزریق عضلانی، مقدار mg/kg 50-40 به صورت تک دوز یا در ۵-۲ دوز منقسم طی ۵-۲ روز مصرف می‌شود. به دنبال آن، مقدار نگهدارنده تعیین می‌شود. از راه خوراکی، مقدار mg/kg/day 5-1 به مدت ۱۰ روز مصرف و بعد از آن، مقدار نگهدارنده تعیین می‌شود. دوز نگهدارنده mg/kg/day ۵-۱ از راه خوراکی، mg/kg 15-۱۰ از راه تزریق وریدی هر ۱۰-۷ روز، یا mg/kg 5-3 از راه تزریق وریدی دو بار در هفته است.
کودکان: از راه خوراکی، مقدار mg/kg/day 8-2 یا مقدار mg/m2/day 250-60 مصرف می‌شود (مقدار مصرف به میزان حساسیت نئوپلاسم بستگی دارد). مصرف خوراکی این دارو باید در دوزهای منقسم باشد. تزریق وریدی این دارو یکبار در هفته انجام می‌گیرد مقدار نگهدارنده mg/kg 5-2 یا mg/m2 150-50 از راه خوراکی دو بار در هفته است.
ب) پلی‌میوزیت.
بزرگسالان: مقدار mg/kg/day 2-1 از راه خوراکی مصرف می‌شود.
پ) آرتریت روماتوئید.
بزرگسالان: مقدار mg/kg/day 3-5/1 از راه خوراکی مصرف می‌شود.
ت) گرانولوماتوز وگنر.
بزرگسالان: مقدار mg/kg/day 2-1 از راه خوراکی مصرف می‌شود (معمولاً همراه با پردنیزولون).
ث ) سندرم نفروتیک درکودکان.
مقدار mg/kg/day 3-5/2 برای مدت ۶۰ تا ۹۰ روز مصرف می‌شود.
تنظیم دوز: در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی، لازم است دوز دارو تنظیم گردد.
در بیماران دارای کلیرانس کراتی‌نین کمتر از ml/min 10، ۷۵% مقدار معمول دارو مصرف می‌شود.
موارد منع مصرف و احتیاط :
موارد احتیاط: زنان و مردان جوان در سنین باروری (به دلیل خطر ایجاد اختلال در باروری)، حاملگی (به دلیل خطر مسمومیت برای جنین)، مادران شیرده (به دلیل خطر احتمالی برای شیرخوار)، کاهش فعالیت مغز استخوان یا افزایش عفونت‌ها (به دلیل خطر تضعیف شدید سیستم ایمنی).
در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه یا کبد، لکوپنی، ترومبوسیتوپنی یا انفیلتراسیون سلولهای بدخیم در مغز استخوان، و در بیمارانی که اخیراً تحت رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی قرار گرفته‌اند با احتیاط مصرف شود.
در موارد حساسیت به دارو و در بیماران دچار سرکوب شدید مغز استخوان، مصرف این دارو ممنوع است.
عوارض جانبی :
قلبی ـ عروقی: اثر سمی بر روی قلب (در صورت مصرف مقادیر زیاد و در صورت ترکیب با دوکسوروبیسین)، ترومبوفلبیت.
دستگاه گوارش: بی‌اشتهایی، شروع تهوع و استفراغ طی شش ساعت از مصرف دارو و تداوم آنها تا چهار ساعت بعد، التهاب مخاطی، اسهال، درد شکمی.
ادراری ـ تناسلی: مهار عملکرد گونادها و نقص در باروری (ممکن است برگشت‌پذیر باشد)، التهاب خونریزی دهنده مثانه (ممکن است در ۱۰ درصد از بیماران به دلیل عدم مصرف مایعات به میزان کافی بروز کند)، فیبروز مثانه، مسمومیت کلیوی.
خون: کاهش فعالیت مغز استخوان (به مقدار مصرف بستگی دارد)، لکوپنی (طی ۱۵-۸ روز تعداد گلبولهای سفید به حداقل می‌رسد و طی ۲۸-۱۷ روز بهبود پیدا می‌کند)، ترومبوسیتوپنی، کم‌خونی.
متابولیک: سندرم زیادی اسیداوریک خون ناشی از ترشح نامتناسب هورمون ضد ادراری (ADH) (در صورت مصرف مقادیر زیاد).
سایر عوارض: ریزش برگشت‌پذیر مو در ۵۰ درصد از بیماران، بخصوص در صورت مصرف مقادیر زیاد، بدخیمی‌های ثانویه، فیبروز ریوی (در صورت مصرف مقادیر زیاد)، تب، آنافیلاکسی، درماتیت، واکنش‌های افزایش حساسیت، سمیت کبدی، فیبروز ریوی در دوزهای بالا، آلوپسی برگشت‌پذیر.
توجه: در صورت بروز التهاب خونریزی دهنده مثانه، باید مصرف دارو قطع شود.
مسمومیت و درمان :
تظاهرات بالینی: کاهش فعالیت مغز استخوان، ریزش مو، تهوع، استفراغ و بی‌اشتهایی.
درمان: به طور کلی، شامل اقدامات حمایتی است و عبارت است از انتقال فرآورده‌های خون به بیمار و مصرف داروهای ضداستفراغ. سیکلوفسفامید قابل دیالیز است.
تداخل دارویی :
مصرف همزمان با باربیتوراتها، فنی‌توئین و کلرال هیدراته، سرعت متابولیسم سیکلوفسفامید به متابولیت‌های سمی را افزایش می‌دهد. این داروها به عنوان داروهای القا کننده آنزیمهای کبدی شناخته شده‌اند. قبل از شروع درمان با سیکلوفسفامید باید مصرف این داروها قطع شود.
نشان داده شده است که کورتیکواستروئیدها متابولیسم سیکلوفسفامید را مهار می‌کنند و اثرات آن را کاهش می‌دهند. کاهش تدریجی مقدار مصرف یا قطع مصرف استروئیدها، ممکن است متابولیسم سیکلوفسفامید را تا حد رسیدن به مقادیر سمی متابولیت‌های آن افزایش دهد. لازم است مصرف همزمان آنها با احتیاط صورت گیرد.
بیماران تحت درمان با سیکلوفسفامید که سوکسینیل کولین را به عنوان درمان کمکی در بیهوشی عمومی دریافت کرده‌اند، ممکن است دچار طولانی شدن دیسترس تنفسی یا آپنه شوند؛ این حالت ممکن است تا چند روز بعد از قطع مصرف سیکلوفسفامید اتفاق افتد. مکانیسم این تداخل از مهار فعالیت آنزیم پسودوکولین‌استراز که مسئول غیر فعال کردن سوکسینیل‌کولین است، توسط سیکلوفسفامید ناشی می‌شود. سوکسینیل‌کولین باید با احتیاط فراوان مصرف شود (یا اینکه اصلاً مصرف نشود).
در صورت مصرف همزمان با دوکسوروبیسین، ممکن است اثرات سمی دوکسوروبیسین بر روی قلب تشدید شود و باید از استفاده همزمان این داروها پرهیز شود.
آلوپورینول، کلرامفنیکل، کلروکین، ایمی‌پرامین، فنوتیازین‌ها، یدید پتاسیم و ویتامین A می‌توانند مانع متابولیسم سیکلوفسفامید شوند. در صورت مصرف همزمان لازم است بیمار از نزدیک مانتیور شود.
مکانیسم اثر :
اثر ضد نئوپلاسم: اثربخشی سیتوتوکسیک سیکلوفسفامید از طریق دو متابولیت فعال آن صورت می‌گیرد. این متابولیت‌ها به عنوان داروهای آلکیله کننده عمل می‌کنند و با ایجاد اتصال متقاطع بین دو رشته مولکولی DNA، از تقسیم سلولی جلوگیری می‌کند. این مسئله موجب عدم تعادل در رشد سلول و در نتیجه مرگ آن می‌شود. همچنین، سیکلوفسفامید دارای فعالیت قابل توجه تضعیف کننده سیستم ایمنی است.
فارماکوکینتیک :
جذب: در مقادیر ۱۰۰ میلی‌گرم یا کمتر، تقریباً به طور کامل از دستگاه گوارشجذب می‌شود. در صورت مصرف مقادیر بیشتر (mg 300)، تقریباً ۷۵ درصد دارو جذب می‌شود.
پخش: در سراسر بدن انتشار می‌یابد، هر چند در بزاق دهان، عرق و مایع سینوویال، تنها مقادیر بسیار کمی یافت شده است. غلظت آن در مایع مغزی ـ نخاعی (CSF) بسیار کمتر از آن است که بتوان دارو را برای درمان لوسمی مننژی به‌کار برد. متابولیت‌های فعال این دارو حدود ۵۰ درصد به پروتئین‌های پلاسما پیوند می‌یابند.
متابولیسم: به وسیله آنزیمهای میکروزومی کبد متابولیزه و به شکل فعال خود تبدیل می‌شود. فعالیت این متابولیت‌ها با متابولیزه شدن و تبدیل آنها به شکل غیرفعال خاتمه می‌یابد.
دفع: سیکلوفسفامید و متابولیت‌های آن عمدتاً از طریق ادرار دفع می‌شوند (حدود ۳۰-۱۵ درصد سیکلوفسفامید به صورت تغییر نیافته دفع می‌شود). نیمه عمر حذف پلاسمایی این دارو بین ۳ تا ۱۲ ساعت می‌باشد.
اشکال دارویی :
Tablet : 50 mg
Injection, Powder: 200, 500 mg
اطلاعات دیگر :
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: ترکیب آلکیله کننده (غیر اختصاصی چرخه سلولی).
طبقه‌بندی درمانی: ضد نئوپلاسم.
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده D
نام‌های تجاری: Endoxan
ملاحظات اختصاصی :
علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامی داروهای آلکیله کننده، رعایت موارد زیر نیز توصیه می‌شود:
۱- برای تهیه محلول تزریقی سیکلوفسفامید، می‌توان مقدار کافی از آب استریل یا آب باکتریوستاتیک تزریقی را به ویال محتوی دارو اضافه نمود تا یک محلول حاوی mg/ml 20 سیکلوفسفامید به دست آید.
۲- محلول تهیه شده به مدت هفت روز در یخچال یا ۲۴ ساعت در دمای اتاق پایدار است.
۳- سیکلوفسفامید را می‌توان از راه تزریق مستقیم به داخل دستگاه انفوزیون وریدی در حال مصرف یا به صورت انفوزیون در محلول کلرور سدیم تزریقی یا دکستروز پنج درصد در آب، مصرف نمود.
۴- در صورت کم بودن تعداد پلاکتها، باید از هرگونه تزریق عضلانی خودداری کرد.
۵- مصرف خوراکی دارو باید همراه با غذا یا بعد از غذا باشد. مقادیر زیاد خوراکی دارو (mg 400) ممکن است به صورت مقادیر منقسم بهتر تحمل شوند.
۶- مصرف دارو همراه با خوردنی‌های سرد، مانند بستنی، ممکن است میزان تحمل شکل خوراکی دارو را افزایش دهد.
۷- مصرف مایعات زیاد (تا سه لیتر در روز) برای جلوگیری از التهاب خونریزی دهنده مثانه، مؤثر است. دارو را نباید هنگام خواب مصرف کرد، زیرا تعداد دفعات دفع ادرار پس از آن برای جلوگیری از التهاب مثانه کافی نیست. در صورت بروز التهاب خونریزی دهنده مثانه، باید مصرف دارو قطع شود. التهاب مثانه ممکن است ماهها پس از قطع مصرف دارو بروز کند. می‌توان جهت کاهش اثرات بر مثانه، از داروهایی نظیر مسنا استفاده کرد.
۸- در صورت مصرف همزمان سیکلوفسفامید با کورتیکواستروئیدها و بروز عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، باید مقدار مصرف سیکلوفسفامید کاهش یابد.
۹- در صورت قطع مصرف کورتیکواستروئید، باید مراقب سمیت سیکلوفسفامید بود.
۱۰- باید عملکرد کلیه و کبد به طور مرتب ارزیابی شده و شمارش کامل سلولهای خونی و اسیداوریک پیگیری شود.
۱۱- بیمار باید از نظر هماچوری و دیزوری تحت مراقبت باشد.
۱۲- تهوع و استفراغ، بیشتر با مصرف تزریقی دوزهای بالای سیکلوفسفامید بروز می‌کند.
۱۳- مصرف سیکلوفسفامید در لکوپنی شدید، ترومبوسیتوپنی، انفیلتراسیون سلول بدخیم مغز استخوان، سابقه درمان با داروهای سمی برای سلول یا پرتودرمانی، و در بیماری‌های کلیوی یا کبدی باید با احتیاط صورت گیرد.
۱۴- مقدار مصرف سیکلوفسفامید در اختلال عملکرد کلیه باید تنظیم شود.
۱۵- سیکلوفسفامید به دلیل داشتن فعالیت کاهنده ایمنی، در درمان بسیاری از بیماری‌های غیر بدخیم، مانند اسکلروز مولتیپل نیز، مؤثر بوده است.
نکات قابل توصیه به بیمار :
۱- در طول درمان با سیکلوفسفامید و چهار ماه بعد از قطع مصرف آن، به دلیل اثرات تراتوژن دارو، از روشهای جلوگیری از بارداری استفاده کنید (چه مرد، چه زن).
۲- مصرف دارو را با وجود تهوع و استفراغ ادامه دهید.
۳- در صورت بروز استفراغ بلافاصله بعد از مصرف خوراکی دارو، به پزشک اطلاع دهید.
۴- احتمال ریزش مو با مصرف این دارو وجود دارد، ولی این عارضه برگشت‌پذیر است.
۵- مصرف زیاد مایعات برای جلوگیری از التهاب خونریزی دهنده مثانه و تسهیل دفع اسیداوریک مؤثر است. مایعات زیاد بنوشید.
۶- بهتر است فرم خوراکی دارو همراه یا بعد از غذا مصرف شود. برای بهبود تحمل خوراکی می‌توان آن را همراه با خوراکی‌های سرد نظیر بستنی مصرف نمود.
۷- بیمار تحت درمان با سیکلوفسفامید، باید از تماس با بیماران مبتلا به بیماری‌های عفونی پرهیز کرده و در صورت بروز علائمی همچون تب و لرز و علائم عفونت، به سرعت به پزشک اطلاع دهد.
مصرف در شیردهی: سیکلوفسفامید در شیر مادر ترشح می‌شود. بنابراین، مصرف این دارو در دوران شیردهی به دلیل عوارض شدید جانبی، اثرات موتاژنیک و کارسینوژنیک آن برای شیرخوار، باید قطع شود.
اثر بر آزمایشهای تشخیصی :
سیکلوفسفامید ممکن است واکنش مثبت نسبت به کاندیدا، اوریون، تریکوفیتون و توبرکولین (در آزمون جلدی TB) را ساپرس کند و همچنین، موجب حصول نتیجه مثبت کاذب در آزمایش پاپانیکولا شود. درمان با سیکلوفسفامید ممکن است غلظت سرمی اسیداوریک را افزایش و غلظت سرمی پسودوکولین‌استراز را کاهش دهد. همچنین می‌تواند منجر به کاهش تعداد پلاکتها، RBC و WBC گردد.
