موارد و مقدار مصرف:
الف) عفونتهای سیستمیک قارچی (بالقوه کشنده) ناشی از ارگانیسمهای حساس، آندوکاردیت قارچی، سپتی سمی قارچی
بزرگسالان و کودکان : ابتدا مقدار اولیه یک میلی‌گرم در ۲۰ میلی‌لیتر دکستروز پنج درصد به صورت انفوزیون وریدی طی ۲۰ دقیقه انفوزیون می‌شود. اگر بیمار مقدار اولیه را تحمل کرد، دوزهای بعد به صورت روزانه mg/kg 3/0-25/0 تجویز می‌شود. به تدریج روزانه mg 10-5 به دوز افزوده می‌شود تا به میزان mg/kg 1 در روز یا mg/kg 5/1 یک روز در میان برسد. مدت درمان به شدت و ماهیت عفونت بستگی دارد.
در اسپوروتریکوز، روزانه mg/kg 5/0-4/0 آمفوتریسین B تا مدت ۹ ماه تجویز می‌شود. دوز توتال ۵/۲ گرم در طی ۹ ماه می‌باشد.
در آسپرژیلوس، mg/kg 6/0-5/0 روزانه تجویز می‌گردد و نهایتاً در طی ۱۱ ماه، ۶/۳- ۵/۱ گرم آمفوتریسین تجویز می‌شود.
ب) عفونتهای مهاجم منتشر کاندیدا
بزرگسالان و کودکان: mg/kg 6/0-4/0 روزانه تزریق وریدی می‌شود. دوزهای بالاتر تا mg/kg 5/1 در عفونتهای بالقوه کشنده یا به سرعت پیشرونده استفاده می‌شود. ممکن است درمان براساس شدت بیماری از ۱۴-۷ روز تا بیش از ۶ ماه طول بکشد.
پ) کوکسیدوئیدومیکوز
بزرگسالان: mg/kg 1-5/0 روزانه تزریق وریدی می‌شود. درمان اغلب ۱۲-۴ هفته به طول می‌انجامد.
ت) کریپتوکوکوز
بزرگسالان: mg/kg 1-3/0 روزانه تزریق وریدی می‌شود. درمان ممکن است از ۲ هفته تا چندین ماه طول بکشد. دارو را می‌توان به همراه فلوسیتوزین خوراکی تجویز کرد.
ث) مننژیت کریپتوکوکی در بیماران مبتلا به ویروس HIV
بزرگسالان: mg/kg/day 7/0 به مدت چهار هفته تزریق وریدی و به دنبال آن مقدار mg/kg 7/0 یک روز در میان برای ۴ هفته دیگر تزریق وریدی می‌شود.
ج) پاراکوکسیدیوئیدومیکوز
بزرگسالان: مقدار mg/kg 5/0-4/0 روزانه از راه وریدی برای ۱۲-۴ هفته تزریق می‌شود.
چ) درمان تجربی عفونتهای قارچی احتمالی در بیماران نوتروپنیک تب‌دار شامل بیماران سرطانی و پیوند مغز استخوان
بزرگسالان: mg/kg/day 1/0 مصرف می‌شود.
ح) لیشمانیاز پوستی ـ مخاطی
بزرگسالان و کودکان: mg/kg 5/0-25/0 روزانه به صورت درون وریدی که به تدریج به میزان mg/kg/day 1-5/0 افزایش داده می‌شود. سپس یک روز در میان مصرف می‌شود. مدت زمان ۱۲-۳ هفته می‌باشد.
خ) لیشمانیاز احشایی
بزرگسالان و کودکان : ۲۰-۱۴ دوز mg/kg/day 1-5/0 به صورت درون وریدی یک روز در میان مصرف می‌شود.
موارد منع مصرف و احتیاط :
موارد منع مصرف: حساسیت مفرط به دارو (مگر آنکه درمان دیگری مؤثر نباشد).
موارد احتیاط: در بیماران دچار نارسایی کلیوی با احتیاط مصرف شود.
عوارض جانبی:
اعصاب مرکزی: سردرد، نوروپاتی محیطی. احساس درد در اعصاب محیطی، پارستزی (در تزریق اینتراتکال)، تب، بدحالی، تشنج، درد ژنرالیزه.
قلبی ـ عروقی: افت فشارخون، آریتمی، آسیستول، فلاشینگ، هایپرتانسیون، فلبیت، ترومبوفلبیت.
دستگاه گوارش: بی‌اشتهایی، کاهش وزن بدن، تهوع، استفراغ، سوءهاضمه، اسهال، کرامپ قسمت فوقانی شکم، گاستروانتریت خونریزی دهنده، ملنا.
ادراری ـ تناسلی: عملکرد غیرطبیعی کلیوی همراه با هایپوکالمی، ازتمی، ترشح ادرار رقیق (hyposthenuria)، اسیدوز توبولی، رسوب فسفات کلسیم در نفرونها. اختلال دایمی عملکرد کلیه‌ها، آنوری و اولیگوری (با مصرف مقدار زیاد دارو)، نفروکلسینوز.
خونی: آنمی نورموکروم نورموسیتر، آگرانولوسیتوز، ائوزینوفیلی، لکوسیتوز، لکوپنی، ترومبوسیتوپنی.
EENT: دوبینی، تاری‌دید، کاهش شنوایی، وز وز گوش، سرگیجه.
کبدی: نارسایی حاد کبد، هپاتیت، یرقان.
متابولیک: هایپوکالمی، هایپومنیزیمی، کاهش وزن.
تنفسی: برونکواسپاسم، تنگی نفس، تاکی‌پنه، خس‌خس.
پوست: سوزش، احساس گزش، تحریک، آسیب بافتی همراه با نشت دارو از رگ به بافتهای اطراف، ترومبوفلبیت، احساس درد در محل تزریق، خارش، راش ماکولوپاپولر.
سایر عوارض: درد مفصلی، درد عضلانی، ضعف عضلانی ناشی از هایپوکالمی، تب، لرز، واکنش‌های آنافیلاکسی، احساس کسالت، احساس درد عمومی.
مسمومیت و درمان:
تظاهرات بالینی: مصرف بیش از حد دارو ممکن است بر عملکرد دستگاه تنفسی و قلبی ـ عروقی تأثیر بگذارد.
درمان: عمدتاً انجام اقدامات حمایتی است. همودیالیز در مسمومیت آمفوتریسین B مؤثر نیست. اغلب لازم است که اختلالات الکترولیتی اصلاح گردد.
تداخل دارویی:
در حد امکان باید از مصرف همزمان با آمینوگلیکوزیدها، سیس‌پلاتین، پنتامیدین و دیگر داروهای نفروتوکسیک خودداری شود، زیرا اثرات سمی این داروها برای کلیه افزایش می‌یابد.
از آنجا که آمفوتریسین B موجب بروز هایپوکالمی می‌شود، مصرف همزمان آن با دیگوکسین خطر بروز مسمومیت با گلیکوزیدهای دیژیتال را افزایش می‌دهد.
در صورت مصرف همزمان با گلوکوکورتیکوئیدها، به دلیل کاهش شدید پتاسیم خون، غلظت الکترولیت‌های سرم و عملکرد قلب باید به دقت پیگیری شود.
هایپوکالمی ناشی از مصرف آمفوتریسین B ممکن است اثرات شل کننده‌های عضلات اسکلتی را تشدید کند.
این دارو احتمالاً با افزایش نفوذپذیری غشای سلولی، اثرات فلوسیتوزین و دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش می‌دهد.
زیدوودین ممکن است اثرات نفروتوکسیک و میلوتوکسیک را افزایش دهد، عمکرد کلیه و خون پیگیری شود.
کلوتریمازول، فلوکونازول، ایتراکونازول، کتوکونازول و میکونازول می‌توانند مانع اثربخشی آمفوتریسین B شوند.
کورتیکوستروئیدها و کورتیکوتروپین در مصرف همزمان با آمفوتریسین B، می‌توانند منجر به ایجاد اختلالات الکترولیتی شده و لازم است بیمار از نظر الکترولیت‌ها و عملکرد قلب مانیتور گردد.
مکانیسم اثر:
اثر ضد قارچ: آمفوتریسین B بر حسب مقدار آن در مایعات بدن و حساسیت قارچها اثر متوقف کننده رشد قارچ یا قارچ‌کش دارد. این دارو با پیوند به استرولهای غشای سلول قارچ و افزایش نفوذپذیری این غشا سبب نشت عناصر داخل سلولی می‌شود. همچنین، این دارو ممکن است با بعضی از غشاهای سلولی انسان که حاوی استرول هستند، تداخل داشته باشد.
طیف اثر این دارو عبارت است از هیستوپلاسماکپسولاتوم، کوکسیدیوئیدس ایمیتس، بلاستومیسس درماتیدیس، کریپتوکوکوس نئوفورمانس، گونه‌های کاندیدا، آسپرژیلوس فومیگاتوس، گونه‌های موکور، گونه‌های رزوپوس، گونه‌های آبسیدیا، گونه‌های آنتوموفتورا، گونه‌های باسیدیوبولوس، پاراکوکسیدیوئیدس برازیلنسیس، اسپروتریکس شنکییی و گونه‌های رودوتورولا.
فارماکوکینتیک:
جذب: از دستگاه گوارش به میزان بسیار کم جذب می‌شود.
پخش: در مفاصل و در حفره‌های ملتهب پلور به خوبی انتشار می‌یابد. با غلظت کم در مایع زلالیه، ترشحات برونکیال، لوزالمعده، استخوان، عضلات، و غدد پاروتید منتشر می‌گردد. غلظت آن در CSF تقریباً سه درصد غلظت سرمی است. حدود ۹۵-۹۰ درصد به پروتئین‌های پلاسما پیوند می‌یابد. گزارش شده که این دارو از جفت نیز عبور می‌کند.
متابولیسم: معلوم نیست.
دفع: دو مرحله‌ای است. نیمه‌عمر اولیه سرمی این دارو ۲۴ ساعت و نیمه عمر ثانویه آن حدود ۱۵ روز است. در حدود ۵-۲ درصد به صورت تغییر نیافته از راه کلیه دفع می‌گردد. با همودیالیز به سهولت از بدن خارج نمی‌شود.
اشکال دارویی :
Injection, Powder, Lyophilized : 50mg
اطلاعات دیگر :
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: آنتی‌بیوتیک پلی‌ان
طبقه‌بندی درمانی: ضد قارچ
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده B
نام‌های تجاری: Photericin B
ملاحظات اختصاصی:
توجه: روش آماده‌سازی آمفوتریسین B تولید هرکارخانه، تنها برای آن محصول قابل استفاده است.
۱- در بیمارانی که ضعف ایمنی ندارند، قبل از شروع درمان با آمفوتریسین B، آزمونهای مربوط به حساسیت، بافت‌شناسی و کشتها باید کامل شده و تشخیص بیماری تأیید شود.
۲- محلول قابل انفوزیون، طبق دستور کارخانه سازنده و با رعایت شرایط آسپتیک آماده می‌گردد. برای تهیه محلول تزریقی، ۱۰ میلی‌لیتر آب استریل به هر ویال اضافه می‌شود. برای جلوگیری از رسوب، از محلولهای حاوی سدیم کلراید، الکترولیت‌های دیگر، یا مواد باکتریوستاتیک (مانند بنزیل الکل) نباید استفاده کرد.
۳- برای انفوزیون وریدی، باید از صافی‌هایی که قطر متوسط منافذ آن از یک میکرون بیشتر باشد، استفاده کرد.
۴- انفوزیون باید آهسته صورت گیرد. انفوزیون سریع ممکن است موجب کلاپس قلبی ـ عروقی شود.
۵- آنتی‌بیوتیک‌ها را نباید با انفوزیون آمفوتریسین B مخلوط کرد. به نظر می‌رسد محلول تزریق وریدی این دارو با مقدار کمی از هپارین سدیم، هیدروکورتیزون سدیم سوکسینات و متیل پردنیزولون سدیم سوکسینات سازگار است.
۶- برای تزریق ورید‌های انتهایی انتخاب شوند. محل تزریق از نظر بروز ناراحتی یا ترومبوز بررسی شود. در صورت بروز ترومبوز، درمان یک روز در میان در نظر گرفته شود.
۷- حداقل تا چهار ساعت بعد از شروع انفوزیون وریدی، علائم حیاتی هر ۳۰ دقیقه پیگیری شود. تب ممکن است طی ۲-۱ ساعت بروز کند، ولی طی چهار ساعت بعد از قطع مصرف دارو متوقف خواهد شد.
۸- میزان مصرف و دفع مایعات و همچنین تغییر حجم و رنگ ادرار پیگیری شود. آسیب کلیوی در صورت قطع مصرف دارو هنگام بروز اولین علائم اختلال عملکرد کلیه ممکن است برگشت‌پذیر باشد.
۹- غلظت‌های پتاسیم و منیزیم به دقت پیگیری شود. غلظت‌های کلسیم و منیزیم دو بار در هفته اندازه‌گیری گردد. آزمونهای عملکرد کلیه و کبد و همچنین شمارش سلولهای خون به طور منظم انجام شود (اغلب ۲ بار در هفته).
۱۰- شدت بعضی از عوارض جانبی را می‌توان با تجویز آسپیرین، استامینوفن، آنتی‌هیستامین‌ها، ضداستفراغ‌ها، مپریدین، و یا دوزهای اندکی از کورتیکواستروئیدها؛ اضافه کردن بافر فسفات به محلول؛ و همچنین با مصرف یک روز در میان دارو کاهش داد. در صورت بروز واکنش‌های شدید باید مصرف دارو تا مدتی قطع گردد.
۱۱- دارو را باید در دمای اطاق نگهداری کرد. محلول در دمای اتاق و روشنایی فضای داخلی به مدت ۲۴ ساعت و در یخچال به مدت یک هفته پایدار است.
۱۲- از محلولهای آماده تزریق حاوی رسوبات یا سایر ذرات خارجی نباید استفاده کرد. شکل خشک دارو در دمای ۸-۲ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود. از قرار دادن دارو در معرض نور خودداری شود.
نکات قابل توصیه به بیمار:
۱- علائم و نشانه‌های حساسیت مفرط و سایر عوارض جانبی، مخصوصاً عوارض جانبی ناشی از تزریق وریدی، را بیاموزید. ممکن است تب و لرز شدید بروز کند، که در ابتدای شروع درمان، این علائم کاملاً شدید خواهند بود. این نشانه‌ها معمولاً با مصرف مکرر کاهش می‌یابد.
۲- درمان با این دارو ممکن است چند ماه طول بکشد. برای جلوگیری از گسترش ضایعات و عود آنها، بهداشت فردی را رعایت کنید.
۳- درمان باید به مدت کافی ادامه یابد.
۴- رژیم دارویی را رعایت کرده و جهت انجام پیگیری‌های مکرر، به موقع مراجعه شود.
مصرف در شیردهی: بی‌ضرری مصرف دارو در زنان شیرده ثابت نشده است.
مصرف در بارداری: بی‌خطر بودن مصرف دارو در بارداری اثبات نشده است، ولی این دارو بدون عوارض جانبی مشخص بر روی جنین، در دوران بارداری مورد استفاده قرار گرفته است.
اثر بر آزمایشهای تشخیصی:
آمفوتریسین B ممکن است غلظت‌های BUN، اوره، اسیداوریک، ALT، AST، GGT، LDH، کرآتینین سرم، آلکالین فسفاتاز، و بیلی‌روبین را افزایش دهد.
این دارو ممکن است موجب هایپوکالمی و هایپومنیزیمی شده و تعداد گرانولوسیت‌ها، هموگلوبین و پلاکتها را کاهش دهد.
همچنین ممکن است تعداد WBC و ائوزینوفیل‌ها را کاهش یا افزایش دهد و می‌تواند در سطح گلوکز نیز کاهش یا افزایش ایجاد کند.
