موارد و مقدار مصرف:
الف) عفونت‌های مجاری ادرار و شیگلوز.
بزرگسالان: مقدار ۸۰۰ میلی‌گرم سولفامتوکسازول و ۱۶۰ میلی‌گرم تری‌متوپریم، هر ۱۲ ساعت، به مدت ۱۴-۱۰ روز در عفونت‌های مجاری ادرار و به مدت پنج روز در شیگلوز مصرف می‌شود. یا mg/kg/day 10-8 (بر اساس تری‌متوپریم)، وریدی، در ۲ تا ۴ دوز منقسم برابر به مدت ۱۴ روز (۵ روز برای شیگلوز) مصرف می‌شود. حداکثر مقدار مصرف mg 960 می‌باشد.
کودکان: مقدار mg/kg 8 تری‌متوپریم و mg/kg 40 سولفامتوکسازول در دو مقدار منقسم، هر ۱۲ ساعت، به مدت ۱۰ روز برای عفونت‌های مجاری ادرار و پنج روز برای شیگلوز مصرف می‌شود.
ب) عفونت گوش میانی.
کودکان بزرگتر از ۲ ماه: مقدار mg/kg 8 تری‌متوپریم و mg/kg 40 سولفامتوکسازول در دو مقدار منقسم، هر ۱۲ ساعت، به مدت ۱۰ روز مصرف می‌شود.
پ) پروفیلاکسی اولیه در برابر توکسوپلاسموز در بیماران مبتلا به عفونت HIV.
بزرگسالان و نوجوانان: mg 160 تری‌متوپریم و mg 800 سولفامتوکسازول خوراکی در روز.
کودکان: mg/m2 150 (از تری‌متوپریم) خوراکی در دو دوز منقسم، روزانه مصرف می‌شود.
ت) پنومونیت ناشی از پمنوموسیستیس ژیرووسی (pneumocystis jiroveci).
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۲ ماه: mg/kg/day 20-15 تری‌متوپریم و mg/kg/day 100 سولفامتوکسازول خوراکی در دوزهای منقسم هر ۶ ساعت به مدت ۱۴ تا ۲۱ روز.
ث) اسهال مسافران.
بزرگسالان: mg 160 تری‌متوپریم و mg 800 سولفامتوکسازول خوراکی هر ۱۲ ساعت به مدت ۵ روز.
ج) برونشیت مزمن.
بزرگسالان: مقدار ۱۶۰ میلی‌گرم تری‌متوپریم و ۸۰۰ میلی‌گرم سولفامتوکسازول، هر ۱۲ ساعت، به مدت ۱۴ روز مصرف می‌شود.
مصرف در نارسایی کلیوی (شکل تزریقی).
مقدار و فواصل مصرف در بیماران مبتلا به نارسایی عملکرد کلیوی باید بر اساس میزان نارسایی، شدت عفونت و حساسیت ارگانیسم تنظیم شود.
موارد منع مصرف و احتیاط:
موارد منع مصرف: آنمی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولات، حساسیت مفرط شناخته شده نسبت به سولفونامیدها (یا هر دارویی که حاوی گوگرد باشد، مانند تیازیدها، فوروسماید و داروهای خوراکی پایین‌آورنده قند خون) یا به تری‌متوپریم، نارسایی شدید کبدی یا کلیوی یا پورفیری، اواخر بارداری و در دوران شیردهی و کودکان زیر ۲ ماه.
موارد احتیاط : اختلالات خفیف تا متوسط کار کبد یا کلیه، انسداد ادراری (به دلیل خطر تجمع دارو)، آلرژی‌های شدید، آسم، دیسکرازی خونی و کمبود فولات یا گلوکز-۶- فسفات دهیدروژناز (G6PD).
عوارض جانبی:
اعصاب مرکزی : سردرد، افسردگی، تشنج، توهم.
پوست: اریتم مولتی فورم (سندرم استیونس – جانسون)، بثورات فراگیر پوست، نکرولیز قشر خارجی پوست، درماتیت فلسی، حساسیت به نور، کهیر، خارش و پتشی.
دستگاه گوارش: تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکمی، بی‌اشتهایی، التهاب مخاط دهان.
ادراری ـ تناسلی: نفروز سمی همراه با اولیگوری و آنوری، کریستالوری و هماچوری.
خون: آگرانولوسیتوز، کم خونی آپلاستیک، کم خونی مگالوبلاستیک، ترومبوسیتوپنی، لکوپنی، کم خونی همولیتیک.
کبدی: یرقان.
سایر عوارض: حساسیت مفرط، بیماری سرم، تب ناشی از دارو، آنافیلاکسی.
توجه : بیماران مبتلا به AIDS بیشتر از سایرین در معرض تمام عوارض جانبی این دارو، بخصوص حساسیت مفرط، بثورات پوستی، تب، مسمومیت خونی و غیرطبیعی بودن نتایج آزمون‌های عملکرد کبدی قرار دارند.
مصرف دارو در صورت بروز موارد زیر باید قطع شود.
علائم مسمومیت یا حساسیت مفرط، اختلالات خونی همراه با گلودرد، رنگ‌پریدگی، تب، یرقان، پورپورا یا ضعف، کریستالوری همراه با کولیک کلیوی، هماچوری، کاهش ترشح ادرار، وجود پروتئین در ادرار، انسداد ادراری، سنگ کلیه، افزایش BUN، آنوری یا اسهال شدید که نشانگر کولیت سودوممبران است. در صورت بروز علائم کم خونی مگالوبلاستیک، باید مصرف دارو قطع شود و اسید فولینیک برای رهایی مغز استخوان از این عارضه مصرف شود.
مسمومیت و درمان:
تظاهرات بالینی: افسردگی، اغتشاش شعور، سردرد، تهوع، استفراغ، اسهال، تورم صورت، افزایش خفیف نتایج آزمون عملکرد کبد و کاهش فعالیت مغز استخوان.
درمان: با واداشتن بیمار به استفراغ یا شستشوی معده آغاز می‌شود، و به دنبال آن، اقدامات حمایتی (تصحیح اسیدوز، مصرف مایعات و یا قلیایی کردن ادرار برای افزایش حلالیت و دفع دارو) انجام می‌گیرد. درمان نارسایی کلیوی ممکن است ضروری باشد. در مسمومیت شدید خونی، انتقال فرآورده‌های خونی به بیمار لازم است. برای رهایی مغز استخوان از عوارض خونی دارو، تجویز اسیدفولینیک ضروری است. کارآیی همودیالیز در خارج کردن دارو از بدن محدود است.
هشدار: فرم تزریقی نباید به صورت عضلانی (IM) تزریق شود.
تداخل دارویی:
کوتریموکسازول ممکن است متابولیسم کبدی داروهای خوراکی ضد انعقاد را مهار سازد و موجب جابه‌جایی آنها از محل‌های اتصالشان و افزایش اثرات ضد انعقاد شود.
مصرف همزمان با اسید پارا آمینوبنزوئیک (PABA)، اثرات این سولفونامید را خنثی می‌سازد.
مصرف همزمان با داروهای خوراکی پایین‌آورنده قند خون (سولفونیل اوره‌ها)، اثرات کاهنده قند خون این داروها را با جابه‌جا کردن آنها از محل‌های اتصال به پروتئین، افزایش می‌دهد.
مصرف همزمان با داروهای اسیدی‌کننده ادرار (کلرور آمونیم یا اسید آسکوربیک)، pH ادرار و حلالیت سولفونامید را کاهش می‌دهد و موجب افزایش خطر کریستالوری می‌شود.
مصرف همزمان با سیکلوسپورین ریسک سمیت کلیوی را زیاد می‌کند.
سطح دیگوکسین ممکن است با مصرف همزمان کوتریموکسازول افزایش یابد.
ایندومتاسین ممکن است سطح کوتریموکسازول (جزء سولفامتوکسازول) را افزایش دهد.
سطح متوترکسات ممکن است افزایش یابد.
متابولیسم فنی‌توئین ممکن است کاهش یابد.
در صورت مصرف همزمان پیریمتامین با دوز بیش از mg 25 در هفته، ممکن است آنمی مگالوبلاستیک بروز نماید.
کوتریموکسازول ممکن است باعث کاهش اثر ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای شود.
مکانیسم اثر:
ضد باکتری: کوتریموکسازول به طور کلی باکتری‌کش است. این دارو آنزیم‌های مورد نیاز در مسیر ساخت اسید فولیک را مهار می‌کند. سولفامتوکسازول از تشکیل اسید دی هیدروفولیک از اسید پاراآمینوبنزوییک (PABA) جلوگیری می‌کند، در صورتی که تری‌متوپریم آنزیم دی‌هیدروفولات ردوکتاز را مهار می‌سازد. سولفامتوکسازول و تری‌متوپریم، هر دو باعث مهار ساخت اسید فولیک می‌شوند و از ساخت سلولی اسیدهای نوکلئیک اساسی در باکتری جلوگیری می‌کنند.
کوتریموکسازول بر اشریشیاکلی، کلبسیلا، انتروباکتر، پروتئوس میرابیلیس، هموفیلوس آنفلوانزا، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس اورئوس، آسینتوباکتر، سالمونلا، شیگلا و پنوموسیستیس کارینی مؤثر است.
فارماکوکینتیک:
جذب: از دستگاه گوارش به خوبی جذب و حداکثر غلظت سرمی این دارو طی ۴-۱ ساعت حاصل می‌شود.
پخش: به طور گسترده در داخل بافت‌ها و مایعات بدن، مانند مایع گوش میانی، مایع پروستات، صفرا، مایع زلالیه و مایع مغزی – نخاعی (CSF)، انتشار می‌یابد. حدود ۴۴ درصد تری‌متوپریم و حدود ۷۰ درصد سولفامتوکسازول به پروتئین پیوند می‌یابد. از جفت عبور می‌کند.
متابولیسم: در کبد متابولیزه می‌شود.
دفع: هر دو جزء کوتریموکسازول عمدتاً از طریق فیلتراسیون گلومرولی و ترشح لوله‌ای، در ادرار دفع می‌شوند. مقداری از دارو در شیر مادر ترشح می‌شود. نیمه عمر پلاسمایی تری‌متوپریم در بیماران دارای کلیه سالم حدود ۱۱-۸ ساعت و در موارد نارسایی شدید کلیوی تا ۲۶ ساعت است. نیمه عمر پلاسمایی سولفامتوکسازول به طور معمول ۱۳-۱۰ ساعت و در موارد نارسایی شدید کلیه ۴۰-۳۰ ساعت است. با همودیالیز می‌توان مقداری از کوتریموکسازول را از بدن خارج کرد.
اشکال دارویی:
Tablet: Sulfamethoxazole 100mg + Trimethoprim 20mg, Sulfamethoxazole ۴۰۰mg + Trimethoprim 80mg, Sulfamethoxazole 800mg + Trimethoprim 160mg
Suspension: (Sulfamethoxazole 200mg + Trimethoprim 40mg) /5ml
Injection, Solution: (Sulfamethoxazole 400mg+Trimethoprim 80mg) /5ml
اطلاعات دیگر:
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: سولفونامید و آنتاگونیست فولات.
طبقه‌بندی درمانی: آنتی‌بیوتیک.
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده C (در زمان ترم رده D)
نام‌های تجاری: Septrin
ملاحظات اختصاصی:
علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامی سولفونامیدها، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:
کوتریموکسازول به طور مؤثری در درمان پروستاتیت مزمن باکتریایی و به عنوان داروی پیشگیری‌کننده در موارد عود عفونت مجاری ادراری در زنان و اسهال ناشی از مسافرت به کار رفته است.
نباید دارو را با داروهای دیگر مخلوط کرد. محلول تهیه شده نباید به صورت انفوزیون سریع یا به صورت سرشار تزریق گردد، بلکه به طور آهسته، طی ۹۰-۶۰ دقیقه انفوزیون شود. محل‌های انفوزیون باید هر ۷۲-۴۸ ساعت تغییر یابد.
انفوزیون وریدی، هر ۵ میلی‌لیتر از فرم تزریقی باید با ml 125 از سرم DW 5% رقیق شود. محلول را نباید در یخچال نگه داشت. این محلول باید حداکثر طی ۶ ساعت مصرف شود. برای بیمارانی که محدودیت دریافت مایعات دارند، هر ml ۵ را می‌توان را ml 75 دکستروز رقیق نموده و حداکثر طی ۲ ساعت مصرف نمود.
قبل از مصرف، محلول تهیه شده باید از نظر وجود رسوب، به دقت بررسی شود. محلول‌های حاوی رسوب نباید مصرف شود.
محل تزریق وریدی باید از نظر علائم فلبیت یا انفیلتراسیون بررسی گردد.
سوسپانسیون خوراکی را قبل از مصرف باید تکان داد.
تست‌های عملکرد کبدی و کلیوی باید بررسی شود.
مصرف در سالمندان: در بیماران سالخورده، به دلیل کاهش عملکرد کلیه، نیمه عمر دارو ممکن است طولانی شود. در این بیماران خطر بروز عوارض جانبی نیز افزایش می‌یابد.
مصرف در شیردهی: مصرف کوتریموکسازول در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود.
اثر بر آزمایشهای تشخیصی:
کوتریموکسازول در نتایج آزمون‌های اندازه‌گیری گلوکز ادرار توسط سولفات مس (آزمون بندیکت یا Clinitest) مداخله می‌کند.
این دارو ممکن است نتایج آزمون عملکرد کبدی را افزایش دهد و تعداد گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها یا گلبول‌های سفید را کاهش دهد.
