هورمون ها پیام رسان های شیمیایی درون بدن هستند که از طریق جریان خون به اندام ها و بافت ها منتقل می شوند. در طی زمان، این هورمون ها به آرامی بر روی فرآیندهای داخلی بدن تاثیر می گذارند. غده های درون ریز، مجموعه ای از سلول های خاص هستند که مسئول تولید این هورمون ها می باشند. غدد درون ریز از چربی ها و کلسترول خوب بدن برای تولید هورمون استفاده می کنند، بنابراین عدم وجود این مواد در بدن می تواند منجر به ایجاد اختلال در تولید هورمون ها گردد.
در بدن چندین نوع غده درون ریز وجود دارد که اصلی ترین آنها عبارتند از: غده هیپوفیز، غده تیروئید، غده تیموس، غدد آدرنال و پانکراس. هورمون ها غالب هستند و تنها به مقدار کمی از آنها برای ایجاد تغییرات اساسی در بدن احتیاج است. تولید تمامی هورمون ها به جزء هورمون های جنسی در هر دو جنس زن و مرد در یک نقطه از بدن صورت می گیرد. اما هورمون جنسی مردانه در بیضه ها و هورمون های جنسی زنانه در تخمدان ها تولید می شوند.
اگر عدم تعادل هورمونی درمان نشود، می تواند منجر به ایجاد دیابت گردد. اگر عدم تعادل در غده هیپوفیز باشد، منجر به ایجاد اختلالات رشدی شده و فرد نیازمند درمان هورمون های رشد خواهد بود. همچنین ممکن است عدم تعادل هورمونی موجب تولید بیش از حد هورمون رشد گشته و فرد به بیماری هایی مانند رشد غیر عادی (gigantism) و آکرومگالی (acromegaly) مبتلا گردد. حدود ۶۰۰۰ اختلال مربوط به غدد درون ریز وجود دارد که ناشی از عدم تعادل هورمون ها می باشند.
عدم تعادل هورمون ها در زمان های مختلفی از زندگی هر شخص اتفاق می افتد. هنگامی که بدن فرد از کودکی به بزرگسالی تغییر پیدا می کند، هر دو جنس مرد و زن بلوغ را تجربه می کنند. بدن زنان پس از سال های باروری خود دوباره دچار تغییراتی می شود. در واقع عدم تعادل هورمونی به معنای پیام رسان های شیمیایی است که مسئول تنظیم سیستم های مختلف بدن هستند اما دیگر به درستی عمل نمی کنند. این اختلال می تواند منجر به تولید بیش از حد و یا کمتر از حد هورمون های خاص باشد. معمولاً استروژن هورمون اصلی ای است که باعث این تغییرات می شود.
دلایل عدم تعادل هورمون ها
علل متعددی برای عدم تعادل هورمونی وجود دارد، اما اکثر موارد ناشی از قالب بودن استروژن و یا مقدار بالای استروژن و مقدار کم پروژسترون در بدن است. علل شایع عدم تعادل هورمونی عبارتند از مصرف قرص های ضد بارداری، استرس، استفاده بیش از حد از لوازم آرایشی و محصولات حیوانی غیر ارگانیک. سایر علل پزشکی شامل ژنتیک ، چاقی و تومورها می شود. علل دیگر شامل عدم ورزش، بارداری، شیردهی، تولید آنتی بادی و سبک زندگی بی حرکت است.
از میان تمامی این دلایل، چاقی اصلی ترین دلیل عدم تعادل هورمونی است و بارداری اصلی ترین دلیل ناشی از تغییرات در سبک زندگی است که منجر به ایجاد اختلالات هورمونی می شود.
علائم عدم تعادل هورمونی
برخی از علائم عدم تعادل هورمونی در میان زنان و مردان مشترک است. رایج ترین علائم مشترک عبارتند از:
• خستگی
• مشکلات پوستی و یا آکنه
• نوسانات خلقی
• مشکلات وزن
• کاهش میل جنسی
• کاهش حافظه
اگر این علائم شدید تر باشند، احتمال بروز حساسیت هورمونی و در نتیجه بیماری هایی مانند آرتروز، سندرم خستگی مزمن، فیبرومیالژیا و حملات اضطرابی وجود دارد. علاوه بر این، ریزش مو یا کچلی، می تواند به طور مستقیم به سطوح غیر طبیعی هورمونی در بدن مرتبط باشد.
تنها هورمون های جنسی یعنی تستوسترون، استروژن و پروژسترون نیستند که بر روی چرخه رشد مو تاثیر می گذارند، بلکه ریزش مو می تواند ناشی از عدم تعادل هورمون های دیگر مانند هورمون غده هیپوفیز، تیروئید، پاراتیروئید، تیموس، پینه آل و آدرنال نیز باشد.
علائم عدم تعادل هورمونی در زنان عبارتند از:
• گٌر گرفتگی و عرق کردن شبانه
• افزایش وزن ناگهانی
• بی خوابی
• خستگی
• کاهش میل جنسی
• خشکی واژن
• سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
• نوسانات خلقی
• افسردگی
• آندومتریوز (آندومتریوز به معنی تشکیل و رشد سلول های آندومتریال و ایجاد استرومای رحم در بیرون از آندومتر و عضله رحم است.)
• فیبروسیز (تولید کیست تخمدان که باعث سخت شدن و بزرگ شدن تخمدانها می شود.)
• حافظه مه آلود
• عدم تمرکز کافی
• کاهش اشتها
• اضطراب
• زود رنجی
• مشکلات گوارشی
• پرخوری
درمان عدم تعادل هورمونی
درمان این عارضه به شدتِ علائم آن بستگی دارد. اگر علائم قابل تحمل بوده و در زندگی روزمره فرد ایجاد اختلال نکند، نیازی به مصرف دارو نخواهد بود. به هر حال، پزشک معالج ممکن است برای کاهش علائم عدم تعادل هورمونی، ایجاد تغییراتی در سبک زندگی را پیشنهاد دهد و یا داروهایی را برای متعادل کردن هورمون ها تجویز کند.
ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی مانند رژیم غذایی معقول، ورزش مداوم و خواب منظم روشی مناسب برای بهبود عدم تعادل هورمون ها می باشد. معمولاً پزشکان برای درمان عدم تعادل هورمونی، هورمون های مصنوعی، داروهای ضد بارداری و ضد افسردگی را تجویز می کنند.
لپتین (Leptin) یک هورمون اصلی است و عدم تعادل آن منجر به عدم تعادل هورمون های دیگر می شود. بنابراین حتماً قبل از مصرف هر گونه دارو از متعادل بودن آن اطمینان حاصل پیدا کنید.
متعادل سازی هورمون ها از طریق روشهای طبیعی
می توانید برای درمان عدم تعادل هورمون ها از روش های طبیعی زیر استفاده کنید و موارد زیر را رعایت کنید:
• از مصرف زیاد چربی های چند غیر اشباع امگا ۶ موجود در روغن نباتی، روغن بادام زمینی، روغن کانولا، روغن سویا و مارگارین اجتناب کنید. به جای آن، از چربی های سالم مانند روغن زیتون، کره واقعی به میزان کم و چربی های حیوانی استفاده کنید.
• مصرف کافئین را کم کرده و به جای آن از چای های گیاهی مصرف کنید.
• از انواع آفت کش ها، پلاستیک ها، مواد شیمیایی خانگی و حتی تشک خوشخواب دوری کنید، زیرا این مواد حاوی مواد مسمومی هستند که از تولید هورمون ها جلوگیری می کنند.
• برنامه منظم خواب داشته باشید و به اندازه کافی بخوابید.
• از مکمل های منیزیم و ویتامین D مصرف کنید. سعی کنید مکمل ها را بر اساس گروه خونتان انتخاب کنید.
• ورزش های سبک مانند پیاده روی و شنا را به طور مرتب انجام دهید. از دویدن طولانی مدت و نرمش های قلبی – تنفسی خودداری کنید.
