امروزه اعتیاد به مواد اوپیوئید در بیشتر جوامع عامل اصلی ناکارآمدی افرد جوان و سالم است ، بطوریکه به علت اصلی فروپاشی خانواده ها و رفتارهای ناهنجار اجتماعی بدل شده است. متاسفانه در ده سال اخیر مصرف مواد اوپیوئید و متادون بیش از ده برابر شده است. خیل عظیم افراد معتاد با ناتوانی مزمن در قبول مسئولیتها وبا سربار شدن به خانواده ها و اجتماع و نهایتآ با رفتارهای خلاف قانون اکثریت اجتماع زندانیان را تشکیل میدهند. این افراد به علل مختلف از جمله حوادث و سوء تغذیه ومسمومیت معمولآ عمر کوتاه دارند. مسمومیت حاد با مواد اویپوئید از موارد اورژانس است که اگر بامهارت تشخیص و درمان شود نجات دهنده جان مسموم میباشد.
عامل اصلی مسمومیت حاد وخطیر با موا اوپیوئید اغلب بعلت نا آگاهی مصرف کنندگان و تجویز کنندگان این مواد از خطرات جدی آنها است. این خطر، هم برای کودکان و افراد بدون سابقه مصرف و هم برای افراد معتاد وجود دارد ، عامل خطر ساز دیگر متغییر بودن مسمومیت هم از نظر جذب و دفع و هم از لحاظ مصرف توآم با مواد دیگر و هم به لحاظ عود مسمومیت به دنبال درمان حاد و موقت مسمومیت است. افراد با افسردگی و ضطراب مزمن ، که روز به روز بر تعداد آنها هم افزوده میشود ، هم زمینه مساعدتری برای روی آوردن به مواد افیونی دارند وهم تحت تاثیر فشارهای روانی در معرض مصرف ترکیب متنوع از داروهای روان گردان و ضد افسردگی با اوپیوئید ها میباشند ، لذا در این افراد مسمومیت کشنده بیشتر اتفاق میافتد. در مواردی نیز مصرف بیش از حد انواع داروهای حاوی اوپیوئید مثل دیفنوکسیلات برای اسهال کودکان و ترامادول برای تسکین درد بزرگسالان عامل مسمومیت و خطر جانی است.
گیرنده های اپیوم با مواد شبه مورفین طبیعی بطور مکرر و کوتاه مدت تحریک میشوند این گیرنده ها در بیشتر سلولهای بدن وجود دارد، بیشترین تمرکز گیرنده ها در مغز و در ناحیه تالاموس و آمیگدالا قرار دارد، ترکیبات اوپیوئد برعکس نوع طبیعی بدن مدت اثر طولانی دارند و با تحریک مستمر موجب کند شدن و کم حساس شدن گیرنده ها میشوند، لذا با مصرف بیشتر تحمل به ماده مصرفی زیادتر شده و مسئله اعتیاد پیش می آید. نظر به اینکه در گیرنده های مراکز تنفسی نسبت به این مواد کمتر تحمل ایجاد میشود با بالا رفتن مصرف مواد در شخص معتاد احتمال خطر وقفه تنفسی پیش می آید.
علائم مسمومیت:
گیجی و اغماء، تنگی مردمکها و مهمتر از همه آهسته شدن تنفس در مواجهه با موارد اورژانس زنگ خطر مسمومیت کشنده را در ذهن هر امدادگر به صدا در می آورد. در مواردی که تعداد تنفس از ۱۲ بار در دقیقه کمتر باشد حتی اگر مردمکها تنگ نباشد و شخص سابقه اعتیاد هم نداشته باشد بدون فوت وقت و انتظار برای نتیجه آزمایش باید به درمان اقدام نمود. در موارد مسمومیت با اوپیوئیدهائی مثل ترامادول و مپریدین و پروپوکسی فن تنگی مردمکها مشاهده نمیشود، و در موارد مسمومیت با تعداد متنوع از اوپیوئیدها در آزمایش ادرار نتیجه مثبت بدست نمی آید. چنانکه مسموم مدت طولانی در حال کما در یک وضعیت ثابت بماند، ادم ریه ، له شدگی قسمتی از عضلات تحت فشار و میوگلوبینوری منجر به نارسائی کلیوی، و شوک منجر به آسیب کبد پدید می آید.
گیجی و اغماء، تنگی مردمکها و مهمتر از همه آهسته شدن تنفس در مواجهه با موارد اورژانس زنگ خطر مسمومیت کشنده را در ذهن هر امدادگر به صدا در می آورد. در مواردی که تعداد تنفس از ۱۲ بار در دقیقه کمتر باشد حتی اگر مردمکها تنگ نباشد و شخص سابقه اعتیاد هم نداشته باشد بدون فوت وقت و انتظار برای نتیجه آزمایش باید به درمان اقدام نمود. در موارد مسمومیت با اوپیوئیدهائی مثل ترامادول و مپریدین و پروپوکسی فن تنگی مردمکها مشاهده نمیشود، و در موارد مسمومیت با تعداد متنوع از اوپیوئیدها در آزمایش ادرار نتیجه مثبت بدست نمی آید. چنانکه مسموم مدت طولانی در حال کما در یک وضعیت ثابت بماند، ادم ریه ، له شدگی قسمتی از عضلات تحت فشار و میوگلوبینوری منجر به نارسائی کلیوی، و شوک منجر به آسیب کبد پدید می آید.
درمان مسمومیت:
اولین اقدام، کمک به تنفس بیمار با آمبو و ماسک و رساندن هوا یا اکسیژن به ریه بیمار است ، با بالا نگهداشتن فک بیمار بایستی از تا شدن گردن و بسته شدن راه گلو پیشگیری نمود. همزمان تزریق وریدی نالوکسان به مقدار ۰/۰۴ میلی گرم ، و اگر ممکن نشد وارد نمودن همان مقدار دارو به داخل بینی و یا اگر لوله تراشه گذاشته شده به داخل ریه بیمار است ، در مدت دو دقیقه اثر درمانی دارو ظاهر میشود و بمدت ۲۰ تا ۹۰ دقیقه دوام مییابد، برحسب شدت مسمومیت مقادیر بیشتر دارو به روشهای فوق با همان مقدار هر دو دقیقه تا حد اکثر ۱۵ میلی گرم داده میشود، چنانکه کوما برطرف نشود به علل و عوامل دیگر باید فکر کرد. ضمن درمان گرفتن شرح حال بیمار از اطرافیان در باره سوابق مصرف مواد و مصرف آستامینوفن (که مقادیر زیادی آن موجب ضایعه کبد میشود)، بررسی کلیه نقاط پوست و حلق مسموم از نظر وجود چسب فنتانیل و در صورت وجود احتمال بلع آن دادن مسهل برای کمک به دفع آن، بررسی دقیق عضلات از نظر له شدگی و احتمال ایجاد نارسائی کلیه ها، بعمل می آید. در مواردیکه کمتر از یک ساعت از مصرف خوراکی مواد اوپیومی نگذشته باشد با وارد کردن زغال فعال به معده میشود به خنثی کردن آن اقدام نمود.
اولین اقدام، کمک به تنفس بیمار با آمبو و ماسک و رساندن هوا یا اکسیژن به ریه بیمار است ، با بالا نگهداشتن فک بیمار بایستی از تا شدن گردن و بسته شدن راه گلو پیشگیری نمود. همزمان تزریق وریدی نالوکسان به مقدار ۰/۰۴ میلی گرم ، و اگر ممکن نشد وارد نمودن همان مقدار دارو به داخل بینی و یا اگر لوله تراشه گذاشته شده به داخل ریه بیمار است ، در مدت دو دقیقه اثر درمانی دارو ظاهر میشود و بمدت ۲۰ تا ۹۰ دقیقه دوام مییابد، برحسب شدت مسمومیت مقادیر بیشتر دارو به روشهای فوق با همان مقدار هر دو دقیقه تا حد اکثر ۱۵ میلی گرم داده میشود، چنانکه کوما برطرف نشود به علل و عوامل دیگر باید فکر کرد. ضمن درمان گرفتن شرح حال بیمار از اطرافیان در باره سوابق مصرف مواد و مصرف آستامینوفن (که مقادیر زیادی آن موجب ضایعه کبد میشود)، بررسی کلیه نقاط پوست و حلق مسموم از نظر وجود چسب فنتانیل و در صورت وجود احتمال بلع آن دادن مسهل برای کمک به دفع آن، بررسی دقیق عضلات از نظر له شدگی و احتمال ایجاد نارسائی کلیه ها، بعمل می آید. در مواردیکه کمتر از یک ساعت از مصرف خوراکی مواد اوپیومی نگذشته باشد با وارد کردن زغال فعال به معده میشود به خنثی کردن آن اقدام نمود.
تزریق نالوکسان به فرد مسموم و معتاد به مواد شبه تریاک به هیچ عنوان خطرناک نمی باشد، صرفاً علائم ترک اعتیاد بصورت آبریزش و تهوع وتعریق و دردهای منتشر ایجاد میکند.
