پرتو به معنای ذرات انرژی یا امواج گذرنده در فضا و محیط اطراف است. ماده پرتوزا ماده ای است که طی یکسری فعل و انفعالات خاص در هسته ی اتم های خود، پرتوها یا تابش های خاصی را گسیل می کند، همه مواد طبیعی یا مصنوعی قابلیت پرتوزایی ندارند و این قابلیت فقط در موادی مشاهده می شود که هسته ای ناپایدار دارند و برای تبدیل شدن به یک ترکیب پایدار از خود پرتوهایی را گسیل می کنند. انسان ها به صورت روزانه در معرض دوز کمی از انواع اشعه ها مانند نور آفتاب یا اشعه های ایکس (X-ray) ساطع شده در زمان تست های تشخیصی قرار می گیرند. برخورد این اشعه ها به طور گهگاه برای فرد مشکلی بوجود نخواهد آورد ولی در صورتی که فرد یک دوره زمان طولانی در معرض این اشعه ها باشد می تواند منجر به صدمات و آسیب های جدی و حتی مرگ شود.
علل مسمومیت ناشی از مواد پرتوزا
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض میزان زیاد اشعه ها بسیار خطرناک است. برای مثال انفجار نیروگاه هسته ای چرنوبیل اوکراین در سال ۱۹۸۶ (میلادی) یکی از نمونه های بسیار خطرناک است که با گذشت سال ها از این واقعه، اثرات مخرب این انفجار هنوز در بدن قربانیان این حادثه وجود دارد.
علائم مسمومیت ناشی از مواد پرتوزا
علائم ناشی از اشعه ها به صورت دو موج ظاهر می شود. در صورتی که شدت اشعه ملایم باشد موج اول علائم، ظرف شش ساعت و درصورت شدید بودن اشعه موج علائم در عرض چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض اشعه ظاهر خواهد شد. موج دوم علائم بسته به قدرت و مدت زمان قرارگرفتن در معرض اشعه بستگی دارد. این علائم یا بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض اشعه و یا در طول چند هفته پس از آن ظاهر می شوند. علائم شامل سرگیجه، ضعف و خستگی و علائم شدید تر شامل ریزش مو، استفراغ، مدفوع خونی، عفونت و پائین آمدن فشار خون است. در برخی موارد که میزان اشعه دریافتی بسیار زیاد باشد منجر به مرگ فرد خواهد شد.
تشعشعات بر روی سلامتی انسان چگونه تأثیر می گذارند؟
تابش اشعه به وسیله یونیزاسیون یا تقسیم یک اتم به دو یون، اتم های بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. تشعشعات، همچنین می توانند موجب شکسته شدن پیوندهای شیمیایی بین اتم ها شوند. در نتیجه این تأثیرات، بدن سعی بر ترمیم آسیب های ناشی از تشعشعات می کند ولی در برخی موارد بدن قادر به ترمیم خود نشده و همین ناتوانی منجر به رشد سلول های سرطانی می شود.
بیمار ممکن است از اثرات این تشعشعات سالها رنج برده و دچار علائم خفیفی نظیر قرمزی پوست و یا علائم شدید نظیر سرطان شود. اولین و خطرناک ترین واکنش بدن در برابر تشعشعات بیماری سرطان است. در صورتی که بدن در برابر میزان زیاد تشعشعات قرار گیرد، به دلیل تشکیل رادیکال های آزاد دچار صدمه هایی به سیستم دفاعی و در نتیجه مبتلا شدن فرد به سرطان می شود. در زنان باردار این تشعشعات موجب بدنیا آوردن کودکانی می شوند که خطر ابتلا به سرطان در سنین بالاتر نزد آنها بیشتر است.
از دیگر عواقب تشعشعات، لکوپنی(Leukopenia) است. لکوپنی به پایین رفتن تعداد گلبولهای سفید در گردش خون گفته می شود. میزان طبیعی گلبولهای سفید ۴۵۰۰ الی ۱۰۰۰۰ گلبول سفید در هر میکرولیتر(LCM) است.کاهش تعداد گلبولهای سفید از این تعداد را لکوپنی مینامند.
ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) کاهش تعداد پلاکتهای خون به کمتر از ۱۴۰،۰۰۰ در هر میکرولیتر خون است که یکی دیگر از مسمومیت های ناشی از مواد پرتوزا است. از عواقب ناشی از ترومبوسیتوپنی، پتشی(petechiae) است.(در پتشی معمولاً وجود اختلالات و نارسایی‌های انعقاد خون (هموستاز) به صورت خونریزی زیرپوستی و کبودشدگی مخاطی بروز میکند، به خصوص اگر دلیل اختلال انعقاد خون، کاهش تعداد پلاکتهای خون) ترومبوسیتوپنی ( یا عدم عملکرد صحیح پلاکتها باشد.)
لنفوپنی ها (Lymphopenia) نوع دیگر سلول های سیستم ایمنی بدن هستند که تخریب آنها می تواند بر روی سلامت انسان تأثیر بسزائی داشته باشد. در برخی از موارد که مسمومیت با شدت زیادی باشد خطر تخریب لنفوپنی ها هم افزایش می یابد.
چه خوراکی هائی در سم زدائی بر اثر مسمومیت مواد پرتوزا کمک می کنند؟
– مواد غذائی غنی از پکتین(Pectin): پکتین یک ساختار پلی ساکاریدی (پلی‌ساکاریدها، پلیمر منوساکارید‌ها هستند) است که در دیواره سلولی گیاهان و میوه ها یافت می شود. پکتین قادر به اتصال مقدار باقیمانده تشعشعات موجود در بدن انسان به یکدیگر است. پکتین به عنوان یک عامل کی لیت ساز طبیعی عمل کرده و به وسیله ترکیب پرتوها با ترکیبات دیگر، آلاینده های شیمیائی موجود در اشعه ها را وارد جریان خون کرده و در نتیجه به وسیله مدفوع یا ادرار دفع می کند. مواد سیب (بخصوص اگر با پوست خورده شود)، آلو، پرتقال و سایر مرکبات از جمله این خوراکی ها هستند.
– غذاهای غنی از کلروفیل (Chlorophyll): کلروفیل به دلیل داشتن ساختاری شبیه هموگلوبین به خون سبز گیاهی نیز معروف است. گیاهان توسط کلروفیل نورخورشید را به انرژی تبدیل می کنند و این انرژی حاوی میزان بسیار زیاد مواد مغذی سالم از جمله آنتی اکسیدان ها است. آنتی اکسیدان ها از رشد رادیکال های آزاد جلوگیری می کنند. سبزی های برگ دار مانند کرفس، جعفری، جوانه لوبیا و گندم های جوان حاوی کلروفیل می باشند.
– سیر: از آنجائیکه اشعه ها قادر به از بین بردن گلبولهای سفید انسان هستند، سیر با بالا بردن سیستم ایمنی بدن با اشعه ها مقابله می کند و بدن را از آسیب های ناشی از این اشعه ها محافظت می کند.
– جلبک های دریائی: جلبک های دریائی به عنوان سبزیجات دریائی نیز شناخته شده اند که به غیر از اینکه منابع مغذی غذائی به شمار می روند دارای هر دو نوع آلژینات سدیم (sodium alginate) و ید نیز می باشند. آلژینات سدیم و ید دو عنصر محافظت کننده بدن در برابر تشعشعات هستند. کلپ (Kelp) از شناخته ترین نوع جلبک های دریائی محسوب می شود. مواد پرتوزا موجب بوجود آمدن ید رادیواکتیو به ویژه ید رادیواکتیو ایزوتوپ ۱۳۱ می شود. این ید به غده تیروئید جذب می شود و موجب جهش، تورم و سرطان این غده حیاتی می شود. در صورتی که فرد با کمبود ید مواجه است جلبک های دریائی به عنوان منبع طبیعی غنی از ید، می توانند عوارض مسمومیت ناشی از پرتوها را کاهش دهند.
– سوپ میسو: از سویای تخمیر شده تهیه می شود. این سوپ حاوی مواد مغذی اسید دیپیلوکولونیک (dipilocolonic acid) است که نوعی آلکالوئید (alkaloid) محسوب می شود و قادر به کی لیت بدن (ترکیب عناصر پرتوزا و دفع آنها) از تشعشعات پرتودرمانی کمک می کند.
آیا همه تشعشعات برای سلامت انسان خطرناک هستند؟
البته همه تشعشات بر روی سلامتی انسان تأثیر منفی ندارند. پرتوها در انواع و اندازه های مشخص، در متوقف کردن رشد سلول های مضر مانند سلول های سرطانی بسیار موثر هستند و در نتیجه موجب کمک به متوقف کردن بیماری سرطان می شوند.
هشدار
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان مشکوک به مسمومیت ناشی از مواد پرتوزا هستید، فوراً به اوژانس مراجعه کرده و مشکل خود را با پزشک در میان بگذارید. پزشک معالج، شما را از نظر بالینی ارزیابی می کند و با کمک تست های آزمایشگاهی تصمیم گیری نهائی کرده و نسبت به درمان شما اقداماتی صورت خواهد داد.
