شیزوفرنی یک بیماری پیچیده است، هیچ علت منفردی برای این بیماری وجود ندارد و بروز آن در نتیجه یک گروه از عوامل پیچیده ژنتیکی، روانی و محیطی است. به طوری که وقایع محیطی مشخصی ممکن است آغازگر این بیماری در افرادی شود که از لحاظ ژنتیک در خطر هستند. اگر یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا باشند، احتمال بروز آن در سایر اعضا بیشتر میشود. از لحاظ محیطی، خطرات ایجاد شیزوفرنی می‌تواند حتی پیش از تولد اتفاق بیفتد. به عنوان مثال، خطر بروز این بیماری در افرادی که مادرشان یکی از عفونت‌های مشخص را در دوران بارداری داشته است، افزایش می‌یابد. همچنین شرایط زندگی دشوار در دوران کودکی مانند از دست دادن زودهنگام والدین یا جدایی آنها و نیز شاهد مسائلی مانند ارعاب و خشونت والدین، می‌تواند در ایجاد بیماری نقش داشته باشد. در این میان حتی عوامل نژادی و محلی نیز در ایجاد این بیماری بی‌تاثیر نیستند.
به طور کلی علائم شناختی به مشکلاتی در مورد تمرکز و حافظه برمی‌گردد. علائم بیماری معمولا به کندی طی ماه‌ها یا سال‌ها ایجاد می‌شوند، این علائم در ابتدا ممکن است به صورت احساسات تحریک‌پذیر یا عصبی، مشکل خواب و مشکل تمرکز و حافظه ظهور کنند. با ادامه بیماری، مشکلاتی در رابطه با افکار، احساسات و رفتار بروز می‌کند مانند کاهش احساسات، تاکید جدی بر باورهایی که مبتنی بر واقعیت نیستند (اوهام)، شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند (توهمات)، جهش افکار بین موضوعات غیرمربوط مبهم، از دست دادن ارتباطات و معاشرت‌ها، رفتارهای عجیب و انزوای اجتماعی. همچنین افرادی که هر نوع از شیزوفرنی را دارند، ممکن است در حفظ دوستان و کارکردن مشکل داشته باشند و نیز درگیر مسائل دیگری در رابطه با نگرانی، افسردگی و افکار یا رفتار خودکشی‌گرایانه باشند.
علائم مختلف در انواع شیزوفرنی:
این بیماری بسته به نوع علائم، به ۵ دسته اصلی تقسیم میشود.
شیزوفرنی پارانوئید: علائم در این نوع از مبتلایان به شیزوفرنی شامل نگران‌بودن، عصبانیت، اهل دعوا و جروبحث و گوشه‌گیری است. هر چند این‌گونه از بیماران، عملکرد عاقلانه و تأثیرپذیری نسبتا طبیعی را از خود نشان میدهند، ولی اغلب دچار اوهام و توهمات شنیداری هستند و بر این باورند که دیگران سعی می‌کنند به آنها یا افراد مورد علاقه آنها آسیب برسانند.
شیزوفرنی درهم و بی‌قاعده: این نوع از شیزوفرنی با رفتار کودکانه و گفتاری درهم یا دشوار برای فهم و ابراز احساسات کم و نابجا مشخص میشود. به عنوان مثال: این افراد ممکن است به تغییر رنگ یک چراغ راهنمایی بخندند.
همچنین ممکن است فعالیت‌های طبیعی مانند حمام‌کردن، لباس پوشیدن و آماده کردن غذا در آنها مختل شود.
شیزوفرنی کاتاتونیک: این نوع شیزوفرنی با اختلال حرکتی مشخص میشود. مبتلایان به این بیماری ممکن است خود را کاملا بی‌حرکت نگه دارند و به این دلیل عضلات و حالت بدنشان خشک و انعطاف‌ناپذیر شود. آنها ممکن است ساعت‌ها حرف نزنند یا هر چیزی که می‌گویند، بی‌جهت تکرار کنند که این رفتار در هر دو صورت، آنها را در معرض خطر قرار می‌دهد. چرا که توانایی آنها را برای مراقبت از خودشان تضعیف می‌کند. اخم یا شکلک‌های غیرعادی دیگر روی صورت و زیاد واکنش نشان ندادن به دیگران نیز از مشخصه‌های این نوع شیزوفرنی است.
شیزوفرنی تفکیک‌ناپذیر: با برخی از علائمی که در همه انواع شیزوفرنی‌ها دیده میشود، مشخص میشود، مانند اوهام و توهمات از علائم شیزوفرنی پارانوئید، حرف‌زدن یا رفتاری مانند شیزوفرنی بی‌قاعده و رفتار یا علائم منفی شیزوفرنی کاتاتونیک.
شیزوفرنی باقیمانده‌ای (پسماند): این نوع شیزوفرنی با سابقه حداقل یک رویداد مربوط به شیزوفرنی مشخص میشود، اما شخص مبتلا معمولا علائم محضی از اوهام و توهمات و بی‌نظمی گفتاری یا رفتاری ندارد و ممکن است سال‌ها، یک حالت انتقالی بین یک رویداد کامل و بهبود، نسبی را بدون هیچ‌گونه علائم روانپریشانه دیگر ادامه دهد. در این نوع از شیزوفرنی، اختلالات چندان حاد نیستند یا علائم منفی تنها با کاهش در عملکرد، در خود فرورفتگی، بی‌تفاوتی و صحبت نکردن مشخص می‌شوند.
هیچ آزمایشی برای تشخیص شیزوفرنی وجود ندارد:
در حال حاضر هیچ آزمایشی برای تشخیص شیزوفرنی وجود ندارد. یک روانپزشک برای تشخیص باید بیمار را از طریق مصاحبه با شخص و اعضای خانواده مورد آزمایش قرار دهد. سوالات پزشک می‌تواند در رابطه با مدت ظهور علائم، تغییراتی که در توانایی شخص برای نحوه عملکرد و انجام کارها ایجاد شده، زمینه شکل‌گیری بیماری، سابقه ژنتیکی و خانوادگی و چگونگی تاثیر داروها باشد. اسکن‌های مغزی (مانند CT یا MRI) و آزمایشات خون ممکن است به منتفی دانستن اختلالات دیگر که علائمی شبیه به شیزوفرنی دارند، کمک کنند.
در طول دوره درمان شیزوفرنی، ممکن است به دلایل ایمنی، نیاز به بستری شدن بیمار در بیمارستان باشد. از طرفی داروهای ضدروان‌پریشی، موثرترین درمان برای شیزوفرنی محسوب می‌شوند. این داروها، تعادل شیمیایی را در مغز تغییر میدهند و می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند. گاهی متخصصان برای به حداکثر رساندن تأثیر مثبت این داروها بر شیزوفرنی، آنها را به صورت ترکیبی از چند دارو تجویز می‌کنند. برخی از این داروها عبارتند از: الانزاپین (زیپرکسا)، ریسپریدون، آسناپین، فنات و کلوزاپین، چنانچه علاوه بر علائم شیزوفرنی، افسردگی نیز وجود داشته باشد، داروهای متعادل‌کننده افسردگی مانند لیتیم (لیتوبید)، کاربامازپین و لاموتریژین می‌توانند مؤثر واقع شوند.
برخی داروهای ضدافسردگی بر سطح سروتونین و برخی بر سطح دوپامین اثر می‌گذارند. در این میان، برای افرادی که از طریق داروها و مداخلات روان‌شناسی به بیماری آنها پاسخ کافی داده نشده، درمان با تشنج برقی (شوک‌درمانی؛ ECT) می‌تواند یک درمان کارآمد باشد. گفتنی است داروهای ضدروان‌پریشی می‌توانند باعث عوارض جانبی از جمله خواب آلودگی، سرگیجه، افزایش وزن، افزایش قند خون و احتمال ابتلا به دیابت و کلسترول بالا و رعشه شوند و در صورت استفاده طولانی مدت، می‌تواند خطر اختلال حرکتی و غیرقابل کنترل را در پی داشته باشد.
برنامه‌ها و درمان‌های حمایتی:
درمان‌های مددکاری ممکن است برای بسیاری از افراد مبتلا به شیزوفرنی مفید واقع شود. در این ارتباط، تکنیک‌های رفتاری مانند آموزش مهارت‌های اجتماعی، کلاس‌های آموزش شغل و ایجاد ارتباط می‌توانند برای بهبود عملکرد این افراد به کار برده شوند. همچنین اعضای خانواده فرد بیمار نیز باید در مورد بیماری و چگونگی حمایت از بیمار آموزش ببینند.
این مهم است که شخص مبتلا به شیزوفرنی، مصرف صحیح داروها و چگونگی کنترل عوارض جانبی آنها را بیاموزد و بداند که در صورت عودکردن علائم اولیه بیماری، چه باید بکند. همچنین بتواند قادر به استفاده از وسایط نقلیه عمومی و پول شود. اکثر اوقات علائم بیماری با مصرف داروها بهبود می‌یابد، ولی در برخی بیماران ممکن است خطر بازگشت علائم وجود داشته باشد. همچنین این‌گونه بیماران ممکن است به دلیل زندگی غیرفعال و عوارض ناشی از داروها و نیز مشکل گفت‌وگو کردن و دسترسی‌نداشتن به مراکز پزشکی، بیماری‌های جسمی آنها تشخیص داده نشود یا به خودکشی روی آورند. هرگاه این بیماران میل شدیدی به صدمه زدن به خود یا دیگران پیدا کنند یا احساس ناامیدی شدیدی داشته باشند، قادر به مراقبت از خود نباشند و نتوانند خانه را ترک کنند، باید فوراً با مراکز درمانی تماس گرفته شود.
