سیاه دانه و خواص آن

سیاه دانه (Fennel Flower) گیاهی است علفی و یک ساله به ارتفاع تا ۴۰ سانتی متر که گاه از کرک های ظریف پوشیده شده است. گل ها تک تک بر روی ساقه قرار گرفته اند و به رنگ سفید مایل به شیری می باشند. کناره گلبرگ ها اکثراً به صورت نوار نازکی به رنگ سبز یا مایل به آبی می باشد. دانه های این گیاه سیاه رنگ، زاویه دار و معطر است و در صورتی که له شوند بوی تندتری از آن ها ساطع می شود. گل ها بیشتر در بهار ظاهر می شوند و دانه ها در تابستان به رشد کامل می رسند. سیاه دانه یا سیاه تخمه دانه های ریز، سیاه رنگ و منشوری شکلی است که سه وجهی یا گرد بوده و سطحی ناصاف دارد. پس از کنده شدن پوسته رویی دانه ها، مغز سفیدرنگ و روغنی آن نمایان می شود که بسیار خوشبو (مانند بوی لیمو) است.

در منطقه مدیترانه (مصر، کرت، ترکیه، یونان، تونس و …) هند و خاورمیانه به عمل می آید. در مناطق مختلف جنوب غرب آسیا، اروپا و شمال آفریقا بومی شده و کشت می شود. در ایران نیز در اراک و اصفهان می روید و در سایر نواحی هم پرورش می یابد.

دستگاه تنفس : حداقل دو مطالعه مدعی اثرات تنفسی سیاه دانه جهت  درمان حساسیت، سرفه، التهاب ریه، آمفیزم، آسم، آنفلوآنزا است. در یک مطالعه بالینی، درمان با روغن سیاه دانه در ۱۵۲ بیمار مبتلا به حساسیت، شامل آبریزش بینی و آسم ریوی، مقدار IgE و ائوزینوفیل را کاهش داد و مصرف روغن سیاه دانه جهت درمان کمکی ، شرایط را تسکین می داد.

ضدالتهاب و ضددرد : مصرف سنتی سیاه دانه به صورت ضماد پودر شده دانه ها ، برای تسکین دردهای التهابی مثل روماتیسم، سردرد و بعضی مشکلات پوستی توسط مطالعات جدید به اثبات رسیده است.

ضد دیابت : سیاه دانه جهت کاهش فشار خون و دیابت در طب بومی جنوب شرق مراکش کاربرد داشته است. اثرات بسیار مفید ضد دیابتی سیاه دانه در مطالعات حیوانی هم به اثبات رسیده است .اما مطالعات بالینی بیشتری مورد نیاز است.

افزایش ایمنی بدن و ضد سرطان و آنتی اکسیدان : مواد استخراج شده از سیاه دانه اثرات پاک کننده رادیکال های آزاد را نشان دادند. یکی از مزایای بالقوه سیاه دانه کاهش سمیت داروهای ضدسرطان یا فاکتورهای آلوده کننده، به دلیل اثرات آنتی اکسیدانی آن است. مطالعات در دهه های اخیر نشان می دهد مصرف مداوم سیاه دانه می تواند پسیستم ایمنی را بهبود می  بخشد. البته بر طبق مطالعات به نظر می رسد سیاه دانه بر خلاف تقویت سیستم ایمنی سلولی، سیستم ایمنی خونی را تضعیف کند، ولی مطالعات بیشتری در مورد این فرضیه نیاز است. همچنین مطالعات درون سلولی و حیوانی که بر روی روغن و مواد مؤثره سیاه دانه انجام شده است نشان می دهد دانه ها دارای خاصیت ضدتومور هستند هرچند که مطالعات بالینی در این مورد هم نیاز است.

بیماری های زنان : سیاه دانه محرک قاعدگی و افزاینده شیر است. یک مطالعه نشان داد که سیاه دانه اثرات ضدانقباضی در ماهیچه صاف رحمی موش دارد و مانع انقباضات خودبخودی می شود. مصرف عصاره دانه یک تا ده روز پس از آمیزش موش ها، سبب جلوگیری از حاملگی در آنان شده است.

سیاه دانه اثرات ضد نفخ و رفع کولیت را داشته و جهت رفع اسهال (ساده و خونی)، یبوست و تسکین بواسیر هم کاربرد دارد.

اثرات ضدمیکروبی و ضد انگلی : سیاه دانه به طور سنتی در درمان آب مروارید، آبسه، انگل و سایر آلودگی ها استفاده می شده است. اثرات ضد باکتریایی، ضد قارچ، ضد ویروس و ضد کرم سیاه دانه در مطالعات حیوانی و سلولی گزارش شده است اما نیازمند مطالعات بالینی بیشتری در این زمینه است .

•    سیاه دانه دارای طبیعت گرم و خشک در سوم است.

•    خشک کننده رطوبات

•    رفع درد سینه و تنگی نفس، ضد سرفه

•    ضد استفراغ

•    چاق کننده

•    روغن آن با روغن زیتون و کندر جهت افزایش باه مأیوسین به صورت مالیدنی و نوشیدنی مفید است.

•    مناسب برای بعضی بیماری های کبدی و طحال، از جمله در یرقان مفید است.

•    خاصیت شکننده سنگ کلیه و مثانه دارد.

•    ضد نفخ و به همراه سرکه دفع کننده اقسام کرم معده است.

•    نوع کوبیده شده آن با گلاب برای زخم ساق پا مفید است.

مصرف سیاه دانه در بارداری و شیردهی : روغن سیاه دانه (به خصوص در دوز بالا) به دلیل اثرات انقباضات رحمی در بارداری توصیه نمی شود. در شیردهی در حد مصرف خوراکی به نظر مانعی ندارد و از گیاه اثرات افزاینده شیر گزارش شده است.

تداخلات دارویی و غذایی سیاه دانه : با توجه به اثرات درمانی مختلف احتمال دارد، این گیاه با بعضی از داروهای فشارخون، شل کننده عضلات، متسع کننده ریه، ضددیابت، ضد افسردگی، شیمی درمانی، بی حسی، مدر و غیره تداخل داشته باشد و موجب کاهش یا افزایش عوارض یا اثرات  این داروها شود، به همین علت با پزشک معالج خود حتماً  قبل از مصرف  سیاه دانه مشورت کنید.

توجه : مصرف زیاد سیاه دانه می تواند سبب خفگی گرم مزاجان و سرگیجه شود.