بیماری های دهان و دندان

معمولاً هر فرد گاه به گاه دچار مشکلات دهان می گردد. مشکلات دهانی شامل مشکلات مربوط به لثه ها، لب ها، زبان، دیواره های داخلی گونه ها، سقف دهان، زیر زبان، گلو و دندان ها می شوند. 

رایج ترین مشکلات دهان عبارتند از:

تب خال و آفت
زخم های دهان مانند تاول و یا تب خال (cold sores) در خارج از دهان  و آفت (canker sores) در داخل دهان. تب خال از شایع ترین مشکلات دهان است که در اثر نوعی ویروس از طریق بوسیدن و یا استفاده مشترک از وسایل آلوده ایجاد می گردد. دلیل ایجاد آفت مشخص نیست اما می تواند در اثر حساسیت شدید، عفونت، هورمون ها، استرس و فقدان ویتامین ها باشد. آفت ها روی زبان، دیواره گونه ها و حتی لثه ها به وجود می آیند و معمولاً یک تا دو هفته باقی می مانند. آفت ها از طریق کرم های بی حس کننده و داروها قابل درمان هستند.

عفونت های ناشی از ویروس و یا باکتری
عفونت هایی که موجب متورم شدن سریع زبان و گلو و انسداد مجرای هوایی می گردند که بسیار خطرناک بوده و باید جدی گرفته شوند. 

ترک ها و شکاف های قرمز رنگ
ترک ها و شکاف های قرمز رنگ در کناره های دهان که ناشی از عفونت و رژیم غذایی فاقد ویتامین ها هستند.

خشکی لب ها
لب های خشک (chapped lips) و ترک خوردگی ناشی از باد و یا هوای خشک، سرد و یا بسیار گرم است.

خشکی دهان
خشکی دهان (xerostomia) که معمولاً به دلیل دهیدراسیون و یا همان از دست دادن آب بدن است. خشکی دهان احتمال ایجاد عفونت ها ، بیماری های لثه و پوسیدگی دندان را افزایش می دهد.

لوکوپلاکی یا سفید کژنه
لوکوپلاکی یا سفید کژنه (leukoplakia) ، ضایعه ای سفید رنگ ، بصورت خطوط سفید در کناره‌های زبان است که مخاط دهان را درگیر کرده و با دست پاک نمی شود. لوکوپلاکی معمولاً ناشی از آسیب به دهان در اثر دندان های سفت  است و یا در اثر مالش دندان های مصنوعی بر روی بافت و یا سیگار کشیدن و استفاده از توتون و تنباکو ایجاد می شود.

برفک
برفک (Thrush)، که از رایج ترین عفونت های دهانی و زبانی ناشی از کاندیدا آلبیکانس (Candida albicans) است. کاندیدا آلبیکانس یک قارچ دو دیپلوئیدی است و معمولا دلیل ایجاد عفونت‌های برفک دهان و برفک واژینال است. برفک دهان به شکل برجستگی‌های سفید بر روی دهان و زبان بروز می کند که با کندن این ضایعات، ناحیه زیرین برفک، قرمز به نظر رسیده و احتمال خونریزی‌ در آن محل وجود دارد. سیستم ایمنی ضعیف، آنتی بیوتیک ها، دیابت و برخی از داروها مانند کورتیکواستروئید ها (corticosteroids) می توانند موجب تشدید و حاد تر شدن برفک ها گردند.

تغییرات چشایی 
 تغییرات چشایی  از دیگر مشکلات دهان هستند. در این نوع بیماری، حس چشائی فرد ممکن است کاهش یابد، از دست برود و یا تغییر کند مانند ایجاد طعمی شبیه مزه آهن و فلزات در دهان. 

زبان مویی
زبان فرد ممکن است زخم شده و یا متورم گردد و یا در رنگ و بافت زبان تغییری ایجاد شود. جمع گشتن غذا و یا باکتری بر روی زبان موجب می گردد زبان ضخیم و یا مو دار (hairy tongue) به نظر برسد. این عارضه ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها، بهداشت بد و نامناسب دهان و دندان، سیگار کشیدن، مصرف چای و قهوه زیاد و عدم تولید بزاق کافی می باشد. این عارضه از طریق مسواک کردن منظم سطح روی زبان قابل حل است. اگر مشکلات زبان شما در اثر آسیب های موضعی مانند مصرف تنباکو است، از بین بردن منشاء آسیب ها موجب رفع مشکلات زبان می گردد. متورم شدن سریع زبان ممکن است ناشی از واکنش آلرژیک باشد که می تواند در امر تنفس ایجاد اختلال کند.

بوی بد دهان
بوی بد دهان (halitosis) مشکلی شرم آور است. این مشکل می تواند ناشی از وجود باکتری ها در دهان باشد. روزانه دو بار مسواک کردن دندان ها و زبان و پاک کردن فواصل بین دندان ها با نخ مخصوص این کار ، موجب کاهش و از بین رفتن باکتری ها گشته و بوی بد دهان را از بین می برد.

لیکن پلان
لیکن پلان (Lichen planus) عارضه ای کمیاب است که بصورت ضایعات سفید رنگ و یا برآمدگی های قرمز رنگ در داخل گونه ها یا زبان نمایان می شود. دلیل بروز آن معلوم نیست. به طور کلی، لیکن پلان خفیف به هیچ درمانی نیاز ندارد. اگر این عارضه باعث درد و یا زخم شود، می توان آن را با داروهای خوراکی و موضعی درمان کرد. لیکن پلان ایجاد شده در دهان می تواند مزمن باشد و خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش دهد. لیکن پلان بر روی پوست، پوست سر، ناخن و اندام تناسلی نیز تاثیر می گذارد.

زبان جغرافیایی
زبان جغرافیایی (Geographic Tongue) نوعی عارضه التهابی است که در آن برخی از برآمدگی های زبان از بین رفته و لکه های برآمده و صافی بر روی زبان پدیدار می گردند و در نتیجه زبان شبیه نقشه جغرافیایی می شود. محل، طرح و اندازه این لکه ها می تواند در عرض چند دقیقه تا چند ساعت تغییر پیدا کند. زبان جغرافیایی بی ضرر است و خود به خود رفع می گردد. این حالت معمولا به هیچ درمانی نیاز ندارد. در صورت وجود درد، می توان از داروهای ضد درد و داروهای ضد التهابی استفاده شود.

سرطان دهان
زخم دهانی که بهبود نمی یابد، بی حسی غیر قابل توضیح در صورت، دهان و یا گردن، مشکلات جویدن، صحبت کردن و یا بلعیدن، همگی از علائم سرطان دهان هستند. سرطان دهان می تواند در اثر سیگار کشیدن، مصرف تنباکو، مشروب خواری بیش از حد، قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید و سابقه خانوادگی سرطان باشد. اگر سرطان دهان زود تشخیص داده شود، قابل درمان خواهد بود. 

سندرم مفصل فکی گیجگاهی
سندرم مفصل فکی گیجگاهی (temporomandibular joint – TMJ)، نوعی مشکل مرتبط با فک است که موجب ایجاد درد شدید در فک، صورت، گوش و یا گردن می گردد. فشار دادن و به هم ساییده شدن دندان ها و یا آسیب به دندان ها می تواند منجر به بروز این سندرم گردد که اغلب نتیجه ای یکسان مانند درد، سردرد، سرگیجه و حتی مشکل در بلعیدن دارد. این سندرم با استفاده از محافظ دهان و دندان (mouth guard) و یا انجام عمل جراحی قابل درمان است.

رایج ترین مشکلات لثه ها عبارتند از:

التهاب لثه
در بیماری های لثه (periodontal (gum) disease)، باکتری های موجود در پلاک در امتداد خط لثه تجمع می یابند. التهاب لثه (Gingivitis)، مرحله اول بیماری های لثه است. علائم این بیماری شامل لثه های قرمز، پف آلود و خونریزی می باشد. بهداشت مناسب دهان می تواند به جلوگیری از بیماری های لثه کمک کند. استعمال دخانیات، رژیم غذایی نامناسب و استرس می توانند آن را بدتر کنند.

عفونت لثه
مرحله بعدی بیماری های لثه ، عفونت لثه (Periodontitis) است. افزایش التهاب موجب به عقب رفتن لثه ها و تشکیل کیسه هوایی بین دندانها و لثه ها می گردد. این کیسه ها رسوبات، پلاک و بقایای مواد غذایی را در خود نگه می دارند و در نهایت منجر به عفونت و آبسه می شوند. بیماری پیشرفته لثه به استخوان نگه دارنده دندان آسیب می رساند و یکی از علل عمده از دست دادن دندان در بزرگسالان است. برای درمان لثه های عقب رفته حتماً به دندانپزشک خود مراجعه کنید.

رایج ترین مشکلات دندان عبارتند از:

دندان درد
استفاده از نخ دندان، مسواک زدن روزانه و معاینات دندانپزشکی منظم به جلوگیری از مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان، آبسه و تغییر رنگ دندان کمک شایانی می نماید. دندان درد شدید را جدی بگیرید زیرا عفونت دندانی می تواند به صورت، جمجمه و حتی به جریان خون گسترش یابد. اگر دندان درد، گوش درد و یا تب دارید و یا هنگامی که دهانتان را زیاد باز میکنید ، دچار درد می شوید، در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه فرمایید.

دندان های لب پریده
خوردن یخ یا آب نبات های سخت، به هم ساییدن دندان ها ، قرار دادن دندان ها در معرض سرما و گرما می تواند موجب ایجاد تراشه ها ، ترک ها و شکاف هایی در دندان ها شود. در این حالت دندان ها به اصطلاح لب پریده (Chipped Teeth) می شوند. ترک های ریز ممکن است زیاد اذیت نکنند، اما ترک های بزرگ تر می توانند منجر به ایجاد درد و یا آسیب دائمی در دندان شوند. درمان دندان های لب پریده و آسیب دیده از طریق اتصال آنها به هم و یا با استفاده از روکش میسر است. 

حساسیت دندان
حساسیت دندان (Tooth Sensitivity) یکی از بزرگترین مشکلات دندان ها است. اصلی ترین دلیل حساسیت دندان ها، ریشه بی حفاظ دندان است. اگرلثه ۱ یا ۲ میلی متر به عقب رود، ریشه دندان به طور دائمی بی حفاظ مانده و در معرض خطر قرار می گیرد. سطح ریشه بسیار پر منفذ است و اجازه می دهد تا مایعات و هوا به طور غیر مستقیم رشته های عصبی مرکز دندان را تحریک کنند. سایر علل احتمالی عبارتند از: قرار گرفتن در معرض گرما یا سرما ، حساسیت به اسیدیته یا دندان ترک خورده. اگر دندانهایتان بسیار درد می کنند، حتماً می بایست به دندانپزشک مراجعه کنید.

دندان های زرد رنگ
دندان های زرد رنگ (Yellow Teeth) بسیار شایع هستند که اغلب در اثر مواد غذایی و نوشیدنی هایی است که مصرف می کنیم. برای مثال چای، قهوه و یا شراب قرمز. البته برخی از دندان ها به طور طبیعی دارای زمینه زرد رنگ هستند. دندانپزشک به راحتی می تواند دندان های شما را سفید کند. بعلاوه، پودر ها و کرم های زیادی برای سفید کردن دندان ها وجود دارد که می توانید پس از مشاوره با دندانپزشک تان از آنها استفاده کنید.

پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان (Cavities) از شایع ترین مشکلات دندان ها است که در اثر ماندن باکتری ها در دهان ایجاد می شود. باکتری ها از شکر و نشاسته باقی مانده بر روی دندان ها تغذیه می کنند. باکتری ها، پس از مصرف این کربوهیدرات ها، ماده ای اسیدی تولید می کنند که مینای دندان را حل می کند. سپس باکتری ها به نقاط دیگر دندان رفته و به دندان ها آسیب می رسانند. در این مرحله، از بین بردن باکتری ها از طریق مسواک کردن و استفاده از نخ بسیار سخت است. بهترین روش برای مبارزه با پوسیدگی دندان رعایت بهداشت مناسب دهان و دندان است. والدین می بایست مواظب دندان های فرزندانشان باشند، زیرا پوسیدگی دندان در کودکان شایع تر است. پوسیدگی دندان از طریق پر کردن دندان (filling)، روکش کردن (crown) و عصب کشی (root canal therapy) قابل درمان است.

دندان عقل
دندان عقل (Wisdom Teeth) از دیگر مشکلات دهان و دندان است. اگر درون فک جای کافی برای رشد دندان عقل وجود داشته باشد، این دندان ها بدون هیچ مشکلی رشد می کنند. اما در فک برخی افراد، جای کافی وجود ندارد و دندان های عقل به سختی در می آیند. این مشکل می تواند منجر به عفونت شود. باکتری ها می توانند وارد بافت نرم دور دندان عقلی شوند که تازه جوانه زده است و درون لثه ای که دندان در آن گیر کرده است مستقر شوند. تجمع باکتری ها در این محل موجب ایجاد عفونت در استخوان فک دور دندان عقل می گردد. دندانپزشک می تواند دندان های عقلی که گیر کرده اند و ایجاد درد می کنند را از طریق جراحی بیرون بیاورد. برخی دندانپزشکان برای جلوگیری از ایجاد عفونت، حتی دندان های عقلی که درد نمی کنند را نیز جراحی کرده و بیرون می کشند.

ساییده شدن دندان ها
ساییده شدن دندان ها بر روی هم (Teeth Grinding) یکی از مشکلات شایع در بین بزرگسالان است که برای دندان ها بسیار مخرب بوده و منجر به کوتاه شدن دندان ها و کند شدن نوک آنها گشته و گاهی نیز باعث ایجاد مشکلات فک می گردد. دلیل اصلی آن دندان های نامرتب و یا استرس است. ارتودنسی و ترمیم دندان های نامرتب می تواند این مشکل را حل کند. بعلاوه، دندانپزشک می تواند نوعی گارد پلاستیکی مخصوص را برای فرد بسازد تا هنگام خواب از آن استفاده کرده و دندان های خود را از نیروهای مخربی که فک تولید می کند ، محافظت کنند. انجام ورزش درمانی و تکنیک های آرامبخش موجب کاهش استرس گشته و ماهیچه های صورت و فک را راحت نگه می دارد.

فرسایش دندان ها
فرسایش دندان (Tooth Erosion) از دیگر مشکلات دندان ها است که زیاد شایع نیست. اما معمولا در افراد مبتلا به بولیمیا (bulimia) شایع تر است، زیرا اسید معده آنها موجب حل شدن مینای دندان و در نتیجه فرسایش دندان می گردد. بیماری بولیمیا یا پر‌اشتهایی عصبی، برخاسته از نوعی اختلال روحی است. مبتلایان به این بیماری از وضعیت جسمی خویش ناراضی اند و همواره فکر می‌کنند باید لاغرتر شوند. این افراد در ابتدا پس از خوردن غذا، سعی می‌کنند با تحریک گلوی خود هرآنچه را که خورده ‌اند، استفراغ کنند اما به مرور زمان و پس از تکرار این وضعیت، این موضوع روحی روانی می ‌شود و به محض خوردن یا نوشیدن، دچار دل درد و استفراغ می ‌شوند.

توجه: برخی از بیماری ها مانند دیابت، سندرم داون (مونگولیسم) و ایدز می توانند موجب ایجاد مشکلات دهان شوند. حساسیت به برخی داروها نیز موجب بروز مشکلات دهان می گردند.