اِم اِس [مولتیپل اسکلروزیس – Multiple Sclerosis] یک بیماری مزمن است که به اعصاب نخاع، مغز و بینایی آسیب می رساند. اسکلروزیس به معنی زخم شدن است. در افراد مبتلا به اِم اِس، بافت های زخمی در اثر آسیب به عصب ها ایجاد می شوند. با توجه به محل ایجاد آسیب ها، علائم این بیماری شامل مشکلات کنترل ماهیچه ها، حفظ حالت تعادل، مشکلات بینایی و یا گفتاری می باشد.
علائم اِم اِس
ضعف یا بی حسی: آسیب عصبی می تواند موجب موارد زیر گردد که این علائم ممکن است منجر به لنگیدن مدام و یا مشکل در راه رفتن گردند.
• ضعف در یک بازو یا پا
• بی حسی
• از دست دادن تعادل
• اسپاسم های عضلانی
مشکلات بینایی: بیش از نیمی از افراد مبتلا به اِم اِس، دچار نوعی مشکل بینایی به نام التهاب عصب بینایی (Optic Neuritis) می گردند. این نوع بیماری موجب ایجاد تاری دید، ناتوانی در تشخیص رنگ، درد چشم و یا کوری در یک چشم می گردد. این نوع مشکلات معمولاً موقتی بوده و در عرض چندین هفته بهبود پیدا می کنند. در بسیاری از موارد، مشکلات بینایی اولین نشانه بیماری اِم اِس هستند.
مشکلات گفتاری: برخی از افراد مبتلا به اِم اِس دچار لکنت زبان می گردند. البته بروز مشکلات گفتاری در افراد مبتلا به اِم اِس کمتر از مشکلات بینایی است. این اختلال در گفتار ناشی از آسیب رسیدن به عصب هایی است که حامل پیام های گفتاری از مغز هستند. برخی از افراد دچار مشکلات بلعیدن نیز می شوند.
علائم دیگر
اِم اِس می تواند بر روی هوشیاری فرد نیز تاثیر بگذارد. ممکن است فرد قادر به تمرکز نباشد و یا حافظه اش را کمی از دست دهد. برخی از افراد نیز ممکن است کنترل مثانه شان را از دست بدهند زیرا در انتقال پیام های عصبی از مغز به مثانه وقفه ایجاد می شود. خستگی مزمن نیز یکی از علائم شایع بیماری اِم اِس است که موجب می شود فرد حتی پس از چند ساعت خواب خوب نیز ، هنوز احساس خستگی کند.
توجه داشته باشید که گیجی ، لکنت زبان و ضعف ماهیچه ها ممکن است علائم سکته نیز باشند. اگر فردی دچار مشکل ناگهانی در صحبت کردن و حرکت دادن ماهیچه هایش شود، می بایست فوراً به اورژانس منتقل گردد.
چگونگی حمله اِم اِس
در افراد مبتلا به اِم اِس، سیستم ایمنی فرد به بافت های دور رشته های عصبی مغز ، نخاع و بینایی حمله می کند. پوشش دور رشته های عصبی میلین (myelin) نام دارد که ماده ای چرب است. غلاف میلین یک لایه لیپو پروتئینی است که بر روی بسیاری از دندریت های بلند و آکسون ها، تشکیل می‌شود. نقش میلین، ایجاد نارسایی بیشتر بر روی سطح تارهای عصبی است که این امر باعث افزایش سرعت هدایت پیام های الکتریکی می شود. میلین علاوه بر افزایش سرعت انتقال پیام های عصبی، وظیفه نگهداری از سلول های عصبی را نیز بر عهده دارد. میلین عصب ها را عایق کرده و آنها را در فرستادن پیام های الکتریکی که حرکات، گفتار و عملکرد های دیگر را کنترل می کنند ، یاری می کند. اما با تخریب میلین، بافت های زخمی تشکیل گشته و پیام های عصبی به درستی منتقل نمی شوند.
دلایل بروز اِم اِس
ریشه این بیماری هنوز ناشناخته است اما پزشکان رد پای شگفت انگیزی پیدا کرده اند. بیماری اِم اِس در مناطق دور از خط استوا، از جمله اسکاندیناوی و دیگر بخش های اروپای شمالی رایج تر است. دریافت نور خورشید در این مناطق کمتر است، بنابراین محققان فکر می کنند کمبود ویتامین D که در نور خورشید یافت می شود، می تواند دلیل بروز بیماری اِم اِس باشد. تحقیقات انجام شده نشانگر وجود رابطه ای احتمالی بین کمبود ویتامین D و اختلالات خود ایمنی است. به نظر می رسد ژنتیک نیز در بروز این بیماری نقش داشته باشد.
چه کسانی مبتلا به اِم اِس می گردند؟
احتمال بروز اِم اِس در زنان ۲ برابر بیشتر از مردان است. گرچه احتمال بروز این بیماری در هر نژادی وجود دارد، اما سفید پوستان بیشتر از دیگران به این بیماری مبتلا می شوند. احتمال ایجاد این بیماری در سنین بین ۲۰ تا ۵۰ سالگی بیشتر است.
تشخیص اِم اِس
برای تشخیص اِم اِس از سابقه پزشکی فرد و آزمایشات عصبی بهره گرفته می شود. بافت های زخمی بیش از ۹۰ درصد افراد مبتلا به اِم اِس در عکس های MRI نشان داده می شوند. با گرفتن مایع نخاعی نیز می توان وجود هر نوع اختلال در مایع شستشو دهنده مغز و نخاع را تشخیص داد. آزمایشات مخصوص مشاهده فعالیت الکتریکی عصب ها نیز در تشخیص اِم اِس مفید است. همچنین با انجام آزمایشات دیگر می توان فهمید که علایم موجود در فرد، ناشی از بیماری اِم اِس است یا بیماری های خود ایمنی و عفونت های دیگر مانند ایدز یا بیماری لایم. بیماری لایم (Lyme disease) نوعی عفونت باکتریایی است.
انواع اِم اِس
نوع اِم اِس در افراد مختلف، متفاوت است اما پزشکان به طور کل این بیماری را به چهار دسته تقسیم می کنند:
نوع عود کننده و فروکش یابنده (Relapsing-Remitting): در این نوع اِم اِس، که از شایع ترین انواع اِم اِس است، علائم بیماری در هنگام حملات حاد اوج گرفته و سپس کاملاً بهبود یافته و فروکش می کنند.
نوع پیشرونده اولیه (Primary Progressive): در این نوع اِم اِس ، بیماری به آرامی و به طور پیوسته بدون بهبود و یا عود علائم ، گسترش یافته و بدتر می شود.
نوع پیشرونده ثانویه (Secondary Progressive MS): شروع این نوع اِم اِس مانند نوع عود کننده و فروکش یابنده است اما روند بیماری پس از مدتی پیش رونده است.
نوع پیشرونده و عود کننده (Progressive-Relapsing): در این نوع اِم اِس که از نادرترین انواع اِم اِس است، بیماری به طور پیوسته بدتر می شود و علائم بیماری به طور حاد عود کرده و ممکن است فروکش نکنند.
اِم اِس و هوا
تحقیقات نشان می دهد که این بیماری ممکن است در طول ماه های تابستان فعال تر گردد. گرما و رطوبت بالا نیز ممکن است به طور موقت علائم را بدتر کنند. دمای بسیار سرد و تغییرات ناگهانی در درجه حرارت نیز ممکن است علائم را تشدید کنند.
اِم اِس و بارداری
به طور کل پزشکان بر این باورند که بارداری برای زنان مبتلا به اِم اِس بی خطر است. تحقیقات هیچ گونه خطری مبنی بر افزایش علایم و مشکلات مربوط به اِم اِس در دوران بارداری را نشان نداده اند. سطح بالای هورمون ها و پروتئین ها در دوران بارداری سیستم ایمنی بدن را سرکوب کرده و احتمال وقوع حمله جدید را کاهش می دهد. قبل از حاملگی با پزشک معالج خود مشورت کنید زیرا ممکن است مصرف بعضی از داروهای اِم اِس در دوران بارداری مضر باشد. در ماه های اولیه پس از زایمان، احتمال عود علایم بیماری می تواند افزایش یابد.
اِم اِس و ورزش
ورزش می تواند سفتی، خستگی و سایر علائم اِم اِس را تسکین دهد، اما انجام بیش از حد ورزش نیز می تواند موجب بدتر شدن اوضاع گردد. سعی کنید تمرینات ورزشی را از ۱۰ دقیقه در روز شروع کرده و به تدریج مدت زمان آن را افزایش دهید. قبل از شروع ورزش، با پزشک معالج خود در مورد نوع فعالیت ورزشی و شدت آن مشورت فرمایید. برخی از ورزش های مناسب برای افراد مبتلا به اِم اِس عبارتند از: ایروبیک در آب، شنا، تای چی و یوگا.
درمان اِم اِس
گر چه هنوز درمان قطعی برای بیماری اِم اِس پیدا نشده است اما روش‌های متعددی برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری، کاهش شدت حملات، کاهش ناتوانی ها و علائم آزاردهنده وجود دارد.
داروها: در حالی که هیچ درمانی برای بیماری اِم اِس وجود ندارد اما داروهای زیادی برای کاهش فراوانی و شدت حملات اِم اِس وجود دارد. مصرف این داروها منجر به آسیب کمتر به مغز و نخاع گشته و پیشرفت ناتوانی را کند می کند. در هنگام بروز حملات اِم اِس، مصرف کورتیکواستروئیدها با دوز بالا در کاهش شدت حمله نقش اساسی دارد. داروهای زیاد دیگری برای کنترل علائم اِم اِس از قبیل اسپاسم عضلانی، بی اختیاری ادرار و درد وجود دارد.
کنترل درد: حدود نیمی از افراد مبتلا به اِم اِس از درد ناشی از مدار کوتاه در سیستم عصبی و یا کشش و اسپاسم ماهیچه ای رنج می برند. پزشکان برای تسکین درد عصب ها، داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج را تجویز می کنند. داروهای ضد درد و ضد اسپاسم نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. ماساژ و فیزیوتراپی نیز در تسکین درد نقش اساسی دارند.
فیزیوتراپی: بیماری اِم اِس بر روی تعادل، هماهنگی و قدرت عضلانی فرد تاثیر می گذارد اما فرد می تواند با انجام فیزیوتراپی این ناتوانی ها را جبران نماید. فیزیوتراپی موجب تقویت عضلات و ترویج حرکت کردن راحت گشته و با سفتی مبارزه می کند.
چشم انداز اِم اِس
بسیاری از افراد مبتلا به اِم اِس زندگی ای طبیعی دارند. در حالی که این بیماری انجام بسیاری از کارها را دشوار کرده است اما همیشه منجر به ناتوانی شدید نمی گردد. با استفاده از داروهای موثر، توانبخشی و دستگاه های کمکی مانند عصا و واکر، بسیاری از افراد مبتلا به اِم اِس قادر به انجام فعالیت های مختلف، کار کردن و لذت بردن از خانواده و علاقمندی های خود هستند.
