از دیابت به دیالیز
۸۵ درصد بیماران دیالیزی به دیابت و فشارخون بالا مبتلا هستند. از این ۸۵ درصد نیمی دیابتی و نیم دیگر فشارخون بالا دارند….
مثلث فشارخون بالا، دیابت و نارسایی مزمن کلیه اگر با هم تکمیل شوند عوارض به شکل تصاعدی بالا می‌رود و بیمار به سرعت به سوی بیماری‌های قلبی-عروقی، عروق محیطی و سکته مغزی پیش می‌رود اما نکته مهم این است که قبل از افتادن بیماران در این مثلث باید درمان را آغاز کنیم.
بیماران دیابتی اغلب با پرادراری و پرنوشی متوجه بیماری خود می‌شوند. آیا می‌توان گفت به کلیه آسیب وارد شده است؟
در بیماری دیابت اتفاق اول بالا رفتن قندخون است و به دنبال آن میزان قابل‌توجهی آب دفع میشود. در این هنگام معمولا کلیه‌ها هنوز آسیب ندیده‌اند البته ممکن است قسمت‌هایی آسیب‌دیده باشد اما آنچه حائز‌اهمیت است مدت زمان بیماری است.
بیماران دیابتی نوع۱ با علایم پرنوشی و پرادراری مراجعه می‌کنند ولی در نوع ۲ معمولا علایم واضحی دیده نمی‌شود. این بیماران شاید همان ابتدای مراجعه، آسیب به کلیه را داشته باشند بنابراین توصیه ما این است در دیابت نوع۱، بیماران ۵ سال بعد از شروع بیماری از نظر آسیب‌های کلیوی بررسی شوند ولی در دیابت نوع ۲ از همان بدو تشخیص نیاز به ارزیابی دارند. اما برای مطمئن شدن از آسیب نیاز است میکروآلبومین در چند نوبت چک شود و عواملی نیز رعایت شود یعنی در زمان تست قند بیمار تحت کنترل باشد. تب یا بیماری عفونی نداشته باشد و طی یک تا ۲ روز قبل فعالیت چندانی نیز نداشته باشد. وجود آلبومین بیش از ۳ ماه نشانه شروع آسیب و نارسایی کلیه یا از کار افتادن کلیه است.
علایم از کار افتادن کلیه چیست؟
به هیچ‌وجه منتظر علایم بیماری نباشید. افرادی که مبتلا به فشارخون بالا، سابقه بیماری کلیوی در خانواده، بیماری کلاژن واسکولار، روماتیسم، لوپوس و سایر بیماری‌های مزمن هستند باید به صورت دوره‌ای بررسی شوند ولی اولین علایم از کارافتادگی شامل تغلیظ ادرار، شب‌ادراری، تشنگی زیاد، ادرار کف‌آلود، وجود خون در ادرار، دفع پروتئین از کلیه، فشارخونی که جدیدا ایجاد شده و به طور ناگهانی شتاب پیدا کرده و از کنترل خارج شده و کبودی و خون‌ریزی‌های زیرپوستی است.
در نارسایی‌های شدید بیمار با تهوع و استفراغ مراجعه می‌کند و متاسفانه این زمانی است که فقط ۱۵ درصد از عملکرد کلیه باقی‌مانده است و باید به فکر جایگزین بود.
جایگزین؟
بله، اگر عملکرد کلیه کمتر از ۲۵ درصد باشد بیماران را تحت آموزش قرار می‌دهیم تا از روش‌های جایگزین استفاده کنند زیرا کلیه‌ها قادر به دفع توکسین و فاکتورها و عواملی که از سوخت‌و‌ساز کلیه ایجاد میشود، نیستند. پس اوره و کراتینین بالا می‌رود و یکی از روش‌های جایگزین دیالیز است که به دو صورت خونی یا همودیالیز و صفاقی است. دیالیز دستگاهی است که خون بیمار را تصفیه می‌کند. خون وارد دستگاه شده و از یک صافی مخصوص عبور می‌کند. صافی مواد زائد را جدا کرده و خون تصفیه‌شده را به بدن برمی‌گرداند. بیماران باید هفته‌ای ۳ بار و هر بار ۳ تا ۴ ساعت دیالیز شوند. روش دیگر دیالیز صفاقی است و از طریق پرده صفاق است. کاتترهای مخصوصی داخل شکم قرار داده میشود. با جابه‌جایی مایع خون تصفیه میشود. در این نوع دیالیز نیازی به مراجعه بیماران به بیمارستان نیست و هزینه کمتر و کارکرد مداوم‌تر است.
کدام نوع دیالیز برای بیماران بهتر است؟
هیچ کدام بر دیگری ارجحیت ندارد. این دو باید به بیماران معرفی شود و انتخاب بر عهده خود بیمار است. دیالیز صفاقی باید در یک اتاق تمیز و نیمه کاشی و با دستکش استریل انجام شود. ممکن است برخی از افراد این شرایط را نداشته باشند یا بیمارانی که به علت بیماری دچار مشکلات بنیادی شده‌اند قادر به انجام آن نباشند. در مورد دیالیز خونی نیز ممکن است رگ‌های بیمار مناسب نباشد.
آیا دیالیز صفاقی می‌تواند خطر عفونت را بالا ببرد؟
هر دو مورد می‌تواند موجب عفونت شود. در نوع صفاقی اگر فرد تمام شرایط استریل را رعایت کند می‌تواند به راحتی مانع عفونت‌های داخل شکمی شود البته در دیالیز خونی نیز شرایط استریل باید رعایت شود.
پزشک چگونه متوجه میشود که بیمار نیاز به پیوند کلیه دارد؟
موقعی که عملکرد کلیه کمتر از ۲۰ درصد باشد البته از همان ابتدا اگر امکانات و شرایط بیمار مناسب باشد به بیمار آموزش می‌دهیم تا برای پیوند کلیه آماده شود. بهترین روش انتخابی برای بیماران دیابتی با نارسایی کلیه پیوند است زیرا طول عمر پیوند در دیابتیک‌ها بیشتر از بیماران دیالیزی است اما طول عمر به سن و نوع دیابت نیز بستگی دارد. بیماران غیردیابتیک دیالیزی آینده بهتری نسبت به بیماران دیابتیک دیالیزی دارند چون درگیری عروقی ندارند. گاهی اوقات حتی قبل از شروع دیالیز در بیماران دیابتی پیوند کلیه انجام میشود.
رژیم غذایی بیماران دیالیزی چگونه است؟
در برنامه غذایی بیماران دیالیزی محدودیت مصرف پروتئین و قند کمتر است و گاهی پروتئین حتی در حد طبیعی نیز مصرف میشود اما چربی‌ها و مواد غذایی حاوی روغن‌های جامد محدود می‌شوند. میوه‌هایی مانند موز، خرما و انجیر که حاوی پتاسیم هستند نباید مصرف شوند اما سیب و خیار میوه‌های مناسبی برای این بیماران است. مصرف نمک نیز محدود میشود زیرا با مصرف نمک نوشیدن آب بیشتر شده و بیمار دچار اضافه‌وزن میشود. بین دو دیالیز وزن بیمار نباید از یک تا ۵/۱ کیلوگرم بیشتر شود.مصرف موز در بیماران دیابتی دارنده گروه خون A و AB مضر است و مصرف خیار در بیماران دیابتی دارنده گروه خون O مضر است.
: آیا با کنترل دقیق قندخون می‌توان جلوی نارسایی کلیه را گرفت؟
کنترل قندخون به تنهایی نمی‌تواند کافی باشد. عوامل دیگری را نیز باید درنظر داشت. این بیماران باید داروهای خاصی برای فشارخون استفاده کنند تا میزان پروتئین را کاهش دهد. چربی خون، چاقی و سیگار جزو عواملی هستند که طول عمر کلیه را کم می‌کنند.
