فاویسم، مسمومیت ناشی از باقلا

مطلب را به اشتراک بگذارید

باقالا به انگلیسی faba،favabean،bean خوانده می‌شود و نام علمی‌ آن Leguminosae می‌باشد، این سبزی در ایران بیشتر در فصل بهار گسترش پیدا می‌کند.

باقالا از حدود 6000 سال پیش از میلاد جزو رژیم غذایی مردم آسیا، مدیترانه و آفریقا به شمار می‌رفته است اما امروزه در اکثر نقاط دنیا یافت می‌شود. این گیاه حاوی ماده‌ای به نام “فیتین” می‌باشد که دارای ارزش عذایی بالایی است. این ماده غنی از کلسیم بوده و تقویت‌کننده به شمار می‌رود. مردمان شمال ایران آن را بیشتر با غذاها به صورت خام مصرف می‌کنند. استفاده از باقالای خام در کشورچین و تایلند نیز رواج دارد. دانه آنرا با کمی‌نمک در روغن تفت می‌دهند و مانند آجیل مصرف می‌کنند.

باقالا علاوه بر مصرف خوراکی برای انسان و دام، گیاهی دارای خواص دارویی است و در طب سنتی ایران از این گیاه استفاده دارویی می‌کنند. “باقالا از نظر طبیعت سرد محسوب می‌شود ولی گل باقالا گرم است” دم کرده گل باقالا برای دفع سنگ کلیه و قولنج‌های کلیوی به کار می‌رود. گل باقالا مدر و ضد تشنج بوده و برای ورم مثانه مفید است.

خوردن باقالا در برخی افراد نوعی مسمویت ایجاد می‌کند که به آن “فاویسم” می‌گویند. در بعضی ازموراد عوارض خیلی شدید و مهلکی ایجاد می‌کند؛ به این ترتیب که موجب تب، کم‌خونی، یرقان، اسهال، اختلالات‌روانی و ناراحتی‌های قلبی می‌شود. بنابراین این افراد بایستی از خوردن باقالای تازه خام خودداری کنند. این بیماری می‌تواند از بوییدن گل و گرده‌های باقالا نیز به وجود بیاید و بیشتر در افرادی که فاقد آنزیم گلوکز6 فسفات دهیدروناژ هستند ایجاد می‌شود. باقالا در شرایط آب و هوایی معتدل می‌روید و به روطوبت فراوان نیاز درد. باقالا در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا کشت می‌شود و بزرگترین تولید‌کننده این محصول کشور چین است. حال بعد از این توضیحات مقدماتی به شرح بیماری فاویسم می پردازیم. البته بر پایه ی علم گروه خونی این نوع مسمومیت اکثرا در دارندگان گروه های خونی B و AB رایج تر است.
فاویسم:

چنانچه آنزیم گلوکز6 فسفات‌دهیدروناژ که در تمام سلولهای بدن موجود است، در بدن افراد دچار نقص و یا کمبود شود، فرد دچار کم‌خونی می‌شود، زیرا گلبولهای قرمز خون را به مواد اکسید‌کننده حساس کرده و به سمت تخریب شدن پیش می‌روند و اکسیداسیون موجب پاره شدن غشاء سلول شده و محتویات آن بیرون می‌ریزد، و در این حالت فرد دچار کم‌خونی شده و ادرارش پررنگ می‌شود که به آن فاویسم می‌گویند.

در واقع فعالیت‌های طبیعی آنزیم گلوکز 6 فسفات و دهیدروناژ موجب خنثی کردن اکسیدانها پیش از رسیدن و تماس با گلبولهای قرمز می‌شود.

باقالا از جمله مواد غذایی است که دارای موادی به نام “ویسین” و “کوویسین” است که در لوله گوارش و در ضمن فرآیندهای شیمیایی عمل هضم به “دی ویسین” و “ایزورامیل” تبدیل می‌شوند، این مواد از اکسیدان‌های قوی محسوب می‌شوند بنابراین به محض تماس با غشاء گلبولهای قرمز در افرادی که کمبود آنزیم گلوکز فسفات و دهیدروناژ را دارند، آنها را منهدم نموده و از بین می‌برند و شخص به “فاویسم” مبتلا می‌شود.

بنابراین این افراد باید از خوردن باقالای تازه و خام اجتناب کنند. این بیماری بیشتر در پسرها دیده می‌شود تا در دخترها ولی ممکن است در دخترها هم اتفاق بیفتد.

علائم بالینی بیماری فاویسم:

این علائم معمولا 24 – 48 ساعت پس از خوردن باقالا و یا سایر داروهای خاص نظیر کوتریموکسازول، آسپرین و… مشخص می‌شود.

* تب خفیف

* بی‌حالی

* رنگ‌پریدگی

* تهوع و استفراغ

* قرمز یا تیره شدن رنگ ادرار(اصطلاحاً به رنگ کوکاکولا یا چای پررنگ در می‌آید)

* گاهی دل درد یا کمر درد

در صورت عدم درمان به موقع و مناسب احتمال آسیب شدید کلیوی و ایجاد نارسایی کلیوی و کم خونی شدید و صدمات حاصله بوجود می‌آید.

در حال حاضر یکی از راه‌های درمانی در حال بررسی این بیماران، مصرف ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان بسیار قوی، است. این یررسی اثر ویتامین E بر روی افزایش هموگلوبین بعد از تزریق خون در حمله حاد فاویسم را نشان می‌دهد. ویتامین E یکی از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدانهای محلول در چربی است و با استوار کردن و استحکام بخشیدن به غشاء گلبول قرمز، اثر محافظتی در مقابل همولیز داشته و در صورت استفاده بجا و به مقدار مناسب، از کم ضررترین داروها محسوب می‌شود.

اما مهمترین و موثرترین عامل در درمان این بیماری و جلوگیری از عود این بیماری عدم مصرف باقالا و داروهای غیر مجاز است.

در واقع در صورتیکه از بیماری و علایم حمله حاد آگاه باشید و از مصرف مواد مضر پرهیز کنید و یا در صورت بروز حمله حاد سریعاً به نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنید خطری شما را تهدید نخواهد کرد. در ضمن این بیماری ارثی است.

عواملی که موجب حمله فاویسم می‌شود:

داروهای ضد باکتری:
کوتریمکسازول، سولفونامیدها، نالیدیکسیک اسید، کلرآمفنیکل، نیتروفورانتوئین.

داروهای ضد مالاریا:
پریما کین، پاماکین، کلروکین، کیناکرین.

سایر داروها:
فناسیتین، مشتقات ویتامینK، متیلن بلو، پرو بنسید، فنازوپریدین و آسپرین.

مواد شیمیایی:
نفتالین، متیل هیدرازین، بنزن

بیماری:
هپاتیت، اسیدوزدیابتی