سندرم تخمدان پلی کیستیک یک نارسایی هورمونی است که بخوبی شناخته شده است. این بیماری تقریبا 6% همه زنانی که در سنین باروری می باشند را تحت تاثیر قرار داده است. شواهد اخیر حاکی از آن است که سندرم تخمدان چند کیستی نارسایی است که با مقاومت به انسولین و افزایش جبرانی سطح انسولین خون، شناخته میشود که این موارد هم در زنان چاق و هم زنان غیر چاقی که PCOD دارند مشاهده می شود.
درمان رایج ” PCOD” وادار کردن تخمدان به تخمک گذاری محسوب می شود که از کلومفین سیترات بعنوان داروی خط اول استفاده می شود . باتوجه به ارتباط مشخص شده بین افزایش میزان انسولین و مقاومت به انسولین، استفاده از مواد حساس کننده انسولین مثل متفورمین برای وادار ساختن تخمدان به تخمک گذاری اخیرا مورد مطالعه قرار گرفته و موفقیت آمیز نیز بوده است. اخیرا پژوهشی ثابت کرده است که 34% زنانی که تحت درمان با متفورمین قرار گرفته اند، بدون اینکه از داروهای وادار کننده به تخمک گذاری استفاده نمایند، به تخمک گذاری خود بخود رسیده اند. در حالی که در گروهی که دارونما استفاده کرده اند این تعداد 4% بوده است . 90% زنانی که نتوانستند پس از مصرف داروی متفورمین به تخمک گذاری برسند، با مصرف 50 میلی گرم سیترات کلومیفن به تخمک گذاری رسیدند، که در گروهی که دارونما استفاده کردند این تعداد 8% بوده است.
در بیمارانی که PCOD دارند، داروهای پایین آورنده انسولین برای القاء تخمک گذاری با توجه به کم هزینه بودن و عوارض جانبی کمتر از لحاظ حاملگی چند قلویی در مقایسه با داروهای دیگر انتخاب های بهتری هستند. در بیماران مبتلا به PCOD که اضافه وزن داشته یا چاق می باشند، کاهش وزن می تواند اثرات معجزه آسایی در بازگشت تخمک گذاری داشته باشد.
علایم تخمدان پلی کیستیک:
• هیرسوتیسم (پرمویی)
• چاقی یا اضافه وزن
• پوست چرب و شوره
• قاعدگی نامنظم
• نازایی
• بزرگی دوطرفه تخمدانهای پر از کیست
• مجموع علایم فقط در نیمی از بیماران دیده می شود. تعداد قابل توجهی از زنان چاق مبتلا به تخمدان پلی کیستیک، دچار هیپر انسولینمی یا افزایش انسولین خون ـ به دلیل مقاومت به انسولین نیز هستند.
علت تخمدان پلی کیستیک
• علت این بیماری نامشخص است، ولی در خواهر و مادر فرد مبتلا و در دوقلوها، در هر دوقل دیده می شود. بنابراین جنبه ارثی نیز برای آن مطرح میگردد. می توان مکانیسم زیر را برای توضیح علت آن مشخص نمود.
• شاخص ترین اختلال در تخمدان پلی کیستیک
افزایش آندروژنها ـ هورمونهای مردانه ـ است که احتمالا دلیل اصلی آن اختلال ترشح هورمونهای محرک از هیپوتالاموس در مغز و به دنبال آن گونادوتروپینها از زمان بلوغ (به دلیل یک اختلال ژنتیکی، استرسهای روحی، تغییرات تولید یا اثر انسولین، ویا تغییرات وزن) است.
در این بیماران تخمدان، ثابت ترین منبع تولید هورمون مردانه آندروژن است. گاهی نیز اختلال در تولید این هورمونها از غده فوق کلیه مشاهده می شود که موجب بروز پرمویی یا هیرسوتیسم می گردد. سرعت و شدت پیشرفت هیرسوتیسم معمولا کم بوده و تظاهرات مردانه معمولا نادر است اما اگر علایمی مانند کلفت شدن صدا و نیز خشن شدن موها مشاهده شد باید به فکر تومورهای تولید کننده آندروژن بود.
• چاقی
حدود 40 تا 50 درصد مبتلایان به این بیماری چاق هستند که معمولا از نوع زنانه ـ گلابی شکل ـ است. چاقی نیز به نوبه خود موجب افزایش هورمونهای آزاد مردانه و افزایش علایم و نیز افزایش مقاومت به انسولین می شود.
• لکه های پوستی
برخی از بیماران نیز دچار لکه های قهوه ای مایل به سبز در مناطق مختلف بدن مانند گردن، زیر بغل، زیر پستان، کشاله ران و ناحیه پرینه هستند که در لمس حالت مخملی دارد. این لکه ها نشانه مقاومت به هورمون انسولین است و با مصرف متفورمین تاحدودی کاهش می یابد.
سونوگرافی در تخمدان پلی کیستیک:
استروژن بالا و مقادیر بالای هورمون مهار کننده اینهیبین در تخمدانها موجب مهار ترشح هورمون محرک تخمک گذاریFSH شده و این مساله همراه با آندروژن بالا باعث می شود تا فولیکولهای اولیه تکامل نیافته باقی بمانند و تخمک گذاری رخ ندهد.
بنابراین در تخمدانها معمولاً کیستهای متعددی به اندازه 4 ـ 7 میلی متر ایجاد شود. که در سونوگرافی شبیه به گردنبندی از مروارید سیاه دیده می شود. این کیستها در تمام بیماران مشاهده نمی شود ولی می تواند نشانه خوبی برای تشخیص تخمدان پلی کیستیک باشد. مهمترین یافته در سونوگرافی این افراد افزایش دو طرفه کیستهای کوچک است که که در هر تخمدان بیش از 5 کیست دیده می شود.
خطرات طولانی مدت
• در آن دسته از بیمارانی که دچار عدم تخمک گذاری به صورت مزمن هستند ، افزایش طولانی مدت استروژن که توسط هورمون پروژسترون مقابله نمی شود می تواند احتمال بروز سرطان اندومتر ـ رحم ـ را افزایش دهد. همچنین احتمال بروز سرطان تخمدان و پستان نیز افزایش می یابد. این خطر در زنان غیر چاق و نیز کسانی که از قرصهای پیشگیری از بارداری استفاده نمی کنند بیشتر است. بنابراین درمان هرچه زودتر این عارضه ضروری است.
راه های درمان
• درمان بستگی به تمایل و هدف شما از درمان دارد. بعضی از بیماران می خواهند از بارداری پیشگیری کنند و یا اثر استروژن زیاد بر اندومتر را کاهش دهند. این بیماران از قرصهای پیشگیری از بارداری سود می برند و یا میتوانند از قرصهای پروژسترونی (مانند مدروکسی پروژسترون) به مدت 10 روز در هر سیکل استفاده کنند.
• کاهش وزن: کاستن از وزن اولین توصیه به بیماران چاق مبتلا به تخمدان پلی کیستیک است. زیرا کاهش وزن به میزان 5 تا 10 درصد،باعث ارتقای سلامت می شود و از میزان انسولین و هورمون آندروژن ـ اضافه می کاهد. و یا در ترکیب با داروهای محرک تخمک گذاری مانند کلومیفن می تواند باعث شروع مجدد تخمک گذاری شود.
ورزش: ورزشهایی که گروه بزرگی از عضلات را درگیر می کنند مقاومت به انسولین را کاهش می دهند و ممکن است بخش مهمی از درمانهای غیر دارویی و تعدیل کننده شیوه زندگی باشند.
• قرصهای پیشگیری از بارداری خوراکی: این قرصها از تولید استروئیدهای فوق کلیه و تخمدان می کاهند و رشد مو را در دو سوم بیماران مبتلا به پرمویی کاهش می دهد.
استفاده از این قرصها به تنهایی ممکن است نسبتا غیر موثر باشد و در برخی از بیماران، مقاومت به انسولین نیز به علت استفاده از این داروها تشدید شود و بنابراین برای درمان موثر پرمویی باید همزمان از داروهای کاهنده آندروژن نیز استفاده کرد.
• داروهای کاهنده آندروژن: شایعترین عارضه اسپرونولاکتون بی نظمی قاعدگی است که در 50 درصد بیمارانی که از دوزهای بالا دارو استفاده می کنند بیشتر دیده می شود که در صورت مصرف همزمان با قرصهای پیشگیری این عارضه کاهش می یابد.
• داروهای حساس کننده به انسولین: چون به نظر می رسد افزایش انسولین در عدم تخمک گذاری همراه با تخمدان پلی کیستیک موثر است، ممکن است این درمان باعث تعادل هورمونها و بارداری شود. شایعترین داروی از این دسته، متفورمین یا گلوکوفاژ است که موجب کاهش مقاومت به انسولین و افزایش مصرف گلوگر ـ قند خون ـ می شود. این دارو عوارضی مانند تهوع، استفراغ، اسهال و نفخ و افزایش دفع گاز شکم دارد. که با دوزهای بالاتر دارو بیشتر دیده می شود این دارو با مصرف 1 قرص همراه با حجیم ترین وعده غذایی آغاز می شود و سپس به 2 قرص همراه با صبحانه و شام و در هفته بعد تا 3 قرص (2 عدد همراه با شام و 1 عدد با صبحانه) افزایش می یابد. در صورت وجود اسهال و تهوع شدید، با پزشکتان مشورت کرده و دارو را کاهش دهید.
